Чужая бацькаўшчына

Адзiн з iх, немалады ўжо, з чубком натапыраных на лысаватай галаве валасоў, з няголенымi паўпаданымi шчокамi, паплёўваючы на рукi, вiў дратву, зачапiўшы яе за цвiк на слупку печы, другi — малады, чарнявы, гарбаносы, як баран, — сцiснуўшы мiж калень, тачыў трохкантным напiльнiкам сякеру, сыпаў сабе на порткi сiвенькую парахню жалезных апiлак.

— Чорт душу забраў, а цяпер радуецца, скача, — сказаў стары малацьбiт, качаючы наслiненымi далонямi распушчаны кутасiк канапель.

— Цi чулi ж? Дак кажуць, што той Давыдоўскi знарок паслаў Сяргея ў гэтую шасцерню, — Вольга ўсё не спускала вока з маладога малацьбiта.

— Няўжо? — паднялася на лаве старая, вытрасаючы з фартуха ў кошык лупiны.

— Дальбог! — пабажылася Вольга.

— Можа, выдумляюць… — стары малацьбiт шмаргануў рукою па звiтай дратве.

— Ды чаго ўжо людзi не прыкладуць, — Алеся зайшла i стала мiж Вольгай i Iмполем, засланiла яго ад Вользiных зяркатых вачэй.

Толькi нямая, цiха седзячы на лаве, лушчыла ў жоўты палiваны збаночак з сухiх струкоў шарую фасолю ды Iмполь, не ўмешваючыся ў гутарку, шоргаў напiльнiкам па затупленай сякеры.

— Мая ты любко, чаго цяперашнiм часам не бывае, — Вольга нахiлiла голаў, каб яшчэ з-за Алесiнага пляча глянуць на Iмполя, але стрэлася з прыжмуранымi Алесiнымi вачмi, учула, як тая сапе, раздзьмуўшы злыя ноздры, i сумелася:

— Ой, забавiлася я, мае ж удома без вячэры сядзяць.

Шморгнуўшы кажухом аб вушак, адчынiла дзверы, але, мусiць, убачыла, як блiскае зялёнымi вачмi ў цемнаце сяней заядлая сучачка, i ўскочыла ў хату. Крыва засмяялася:

— Дальбог, укусiць!

— Не, яна ўжо не чэпiць, — зняўшы з цвiка дратву, да дзвярэй падышоў стары малацьбiт, наводмаш папхнуў iх рукою i патрос у сенi жоўтым абкураным пальцам: — Сцiхнi, кажу табе.

Вольга прашмыгнула праз сенцы на двор, прыпынiлася за веснiкамi, абвыкаючы да цемнаты, перабiрала ў памяцi: да каго яна яшчэ не схадзiла.

Душу яе, як вада слiзкi зялёны камень, аблiвала радасць, што будуць гаварыць пра смерць Сяргея Рэпкi ў вёсцы цяпер так, як расказала яна. I Вольга не чула нi сораму, нi брыдкасцi, а толькi радасць: ёй нават верылася самой у тое, што яна выдумляла.

На грудку за неглыбокiм, па берагi залiтым цемнатою ровам прыплясканымi каўпакамi стрэх паднiмалiся Лiтаваравы будынкi. Вольга ў Лiтавараў яшчэ не была.

Абцягваючы падняты купал сукенкi, пабегла туды. Пад пахi, як пташку на распасцёртых крыллях, яе паднiмаў тугi вецер. Пад нагамi бэрсалася густая цемната. Шарэла, выплываючы, як утопленая крыга з цёмнае вады, сухая пясчаная вулiца.

Каля застрэшка Мондравай хаты шастаў саломаю, густа шумеў, як у сухiм троснiку, вецер. Забiваў Вользе дух, як малое дзiця, што не ведае яшчэ брыдкасцi, паднiмаў на ёй сукенку, аблiваў холадам сцёгны.

Сярод вулiцы нешта раптам зачарнелася, нiбы паднiмаўся п’яны. У Вольгi абмякла сэрца, яна адскочыла ўбок i раптам засмяялася сама з сябе — пазнала той пляскаты з выдзеўбленым умшэлым крыжыкам камень, што ляжаў тут на вулiцы напроцi Мондрых. I каб не ведала, што ён тут ёсцека, але ж уночы ўсё, як нанава, бачыш…

Завярнула з дарогi, абмацваючы нагамi сцежку, што паднiмалася на грудок да Лiтаваравага плота, i зноў самлела ад страху. Злiваючыся з цемнатою, нехта папраўдзе iшоў сюды — заскрыгаталi на ржавых завесах веснiкi.

— Ой, хто гэто? — каб перамагчы свой страх, спытала Вольга.

— Гэта я… Не бойся! — голас быў Лiтавараў.

— Ой, начысто перапалохаў, — паспакайнела Вольга.

— А ты ўжо такая баязлiвая, — ён заступiў ёй дарогу.

— Дальбог, вунь каменя i таго спалохалася, — яна распазнала яго белаваты ў цемнаце твар.

— Ну? — Лiтавар, распасцёршы рукi, злавiў яе, прыцiснуў да сябе, засоп недзе каля вуха: — I нiц сабе выходзiць?..

— Не чапiсё… Цi табе дзевак нiмашука?

— З бабамi латвей… Дзеўка покуль рассмакуецца…

— А за Корсакаваю наймiчкаю, нябось, бегаеш?..

— Бо цябе рэдка калi зловiш.

— Не гавары абы-што, — Вольга выкруцiлася з яго рук, паўзiралася ў густы, збэрсаны ветрам поцемак, зашаптала: — Цi чуеш, нехта як плача?

— Дзе?

— Як на шашы сяроўна…

Лiтавар насцярожыўся, кашлянуў i таксама пачаў слухаць.

Недзе здалёк, з-за Лiтаваравай хаты, быў чуваць заглушаны, разарваны ветрам плач.

— Мо Рэпкавага Сяргея вязуць? — Вользiн голас залекацеў i ад холаду, i ад нечаканае здагадкi.

Топячыся па самыя пахi ў глыбокай цемнаце, Лiтавар высунуўся з-за невысокага плота на ледзяны вецер, прыгнуўся, узiраючыся на шашу. Пад мiгатлiвымi, разарванымi сеткамi бярозавага вецця варушылася фурманка, на бiтых каменнях ляскаталi колы. Захлёбваўся ад ветру сплаканы кабечы голас:

— А сыночак мой, а дзiцятка маё, а чаму ж ты маўчыш, а чаму ж ты слова не абмовiш?..

Плакала старая Рэпчыха. Плач блiзiўся — з’ехала з шашы i ўтапiлася на пясчанай дарозе фурманка. Сухiм расшчэпленым дрэвам заскрыпелi гужы, зарыпеў стары расхiстаны воз.

Востра напроцi каламутнага неба цямнеў старавечны дубовы крыж. Змогшыся, вецер паласкаў на iм белы кужэльны ручнiк.

Да Лiтаваравай хаты, у невiдушную ноч, ляцеў абамлелы бяспамятны енк:

— А чаму ж ты апярэдзiў мяне, а чаму ж ты выбраўся ў гэткую дарогу першанькiм? А сынок мой, а што ж ты нарабiў? А-я-ё-ой!

Налёгшы на частакол, Лiтавар слухаў гэты нядужы, ледзьве жывы голас. Яго душыла нейкая глухая, перамешаная са страхам радасць, што на свеце няма аднаго Ката. I тым часам прыдушаны сорам заварушыўся ў iм, рабiлася непамысна, ён чуў, як у яго шэрхне скура ад гэтага енку, як сыры лядовы холад аблiвае, цiсне грудзi.

— Iдзём жа ж, глянем хоць, — недзе блiзка каля яго захлiснулася ад ветру Вольга i пабегла на дарогу пад крыж — нiбы ў каламутнай вадзе, раставаў, гiнуў яе кажушок.

Лiтавар нацягнуў нiжэй на лоб кепку, угнуўшыся пайшоў процi ветру, але Жэнiкаў голас перапынiў яго:

— Мама, мама, цi чуеш, ну сцiхнi! Цi падымем ужо яго? Мама!..

У Лiтавара раптам завiравала, падпялася даўняя помста на Рэпку, i ён крута завярнуў назад. Хаваючыся ў зацiшку за плотам, глядзеў на вулiцу.

Фурманка, мiнуўшы равок, змяшалася з поцемкам. У першых хатах напроцi ясных акон замiльгаў цень — бабы выбягалi страчаць нябожчыка. Вецер глушыў дробны спешны тупат iхнiх ног, скоранькi i востры скрыгат адчыненых веснiкаў, гэты працяжны, спакутаваны плач Рэпчыхi.

Толькi тут, за чэрстваю дарогаю, ляпаў на абымшэлым камлi прысадзiстага дубовага крыжа палатняны аб’еханы ручнiк, звiнела выгнутая брыльком бляшка, што была прыбiта над злiнялым абразком, ды на карэлых бярэзiнах пры шашы цякло i шумела доўгае всцце.