Чужая бацькаўшчына

Жэнiк учуў, што нейкi амярцвелы страх аблiвае яго, i закрычаў, ужо не помнячыся:

— Во, дзядзьку Мацюшку!..

— Што там у вас? Што? — грузнучы ў глыбокiм снезе i высока паднiмаючы каленi, першым сюды бег Марцiн Ваўчок.

— Дзядзьку Мацюшку… — Жэнiк хацеў крыкнуць «забiла», але азiрнуўея туды, дзе ляжала гонкая з жоўта-ружаватым камлём хвойка, — пад ёю яшчэ хроп, нiбы захлёбваўся кроўю, стары Бортнiк, турзалася яго сiняватая, што была вiдаць вышай каравае анучы, нага.

Мiльгаючы за чорнымi, зеленаватымi камлялi хвоек, сюды беглi мужчыны. Збiўшы аб раскiдзiсты куст арэшнiку сваю шапку i прытоптваючы яе на галаве, сiгаў кашалеўскi ляснiк.

Мiця падбег сюды, калi мужчыны, падважыўшы дручком, паднiмалi хвойку: з-пад яе быстры i мэнткi Ваўчок выцягваў Мацюшку Бортнiка.

Узяўшыся за слiзкi ад лускi i настылы камель, каб памагчы мужчынам, Мiця ўбачыў, што ў Мацюшкi, закацiўшыся пад лоб, застылi нежывыя з сiняватымi бялкамi вочы, а на цеменi чырванеў цёмны, растоплены ад гарачае крывi снег, i не вытрываў, адышоўся ад мужчын. У грудзях пераварочвалася гарачыня.

Баяўся нават азiрнуцца на астатнюю падводу i потым, калi ўжо ехалi дадому, везучы на дзвюх, увязаных ланцугамi дзеравiнах накрытага выцвiлаю радзюжкаю нябожчыка. Перад вачыма ўсё стаяў гэты скамянелы твар i закочаныя пад лоб вочы з сiняватымi бялкамi, гэтая ружаватая, перамешаная са снегам кроў на цеменi.

На памяць набегла нават тое здарэнне, як улетку варочаўся з сяла дадому i раптам учуў, што пад Раковым плотам упоцемку нешта варушылася. Мiцю падалося, што гэта асiплы Ракоў сабака, што знянацку, не брэшучы, кiдаўся на людзей. Нагою абмацаў на сцежцы камень, выграб яго з пяску i шпурнуў туды пад плот, пацэлiўшы ў нешта жывое i мяккае. Але замест сабачага вiску ўчуў п’яны голас. Жахнуўшыся ад сполаху, што мо расквасiў па дурасцi каму голаў, пазнаў па голасе Мацюшку, кiнуўся назад, за гумнамi ўжо, як злодзей, прыбег дадому. Пасля гэтага саромеўся дзе сустрэцца з Мацюшкам — хоць той сп’яна ды ўпоцемку наўрад цi пазнаў.

Цяпер зрабiлася брыдка за тое леташняе здарэнне. Падумалася невядома чаму, што i сам незнарок мог забiць чалавека.

Хаваючыся ад ветру за каня, наперадзе iшоў Ваўчок. Уцягваў голаў у настаўлены каўнер. З хмурнага неба зноў пагнала косы снег, перамятаючы рудаватую шашу сiнявата-белымi палосамi.

Нечакана прыпынiўся, падняў на Мiцю чырвоны, спечаны ветрам твар, загаварыў, прыжмурваючыся ад калючага снегу, што гнала ў вочы:

— Я во, здэцца, i не адну чалавечую смерць бачыў, а сяраўно сцiшна на душы… Iншы раз думаеш — што ты значыш на гэтым свеце, — нiчога. Раз — i нямашука, як таго Мацюшкi.

У вёсцы фурманкi ўжо захапiў вечар.

Дзерава скiдалi на вулiцы каля Ваўчковай хаты, памаленьку зняўшы на радзюжцы i паклаўшы на снег скарчанелага Мацюшку.

Учуўшы пра бяду, сюды ўжо збягалiся бабы. Нехта ўжо наказаў Мацюшкавым. У лёгкiм каптанiку, з аб’еханай на плечы суконнай хусткай, сюды ўжо, слiзгаючы ў саннай каляiне, спяшалася Мацюшкава Сабiна. Мiця, каб не чуць звар’яцелага, што працiнае сэрца, бабскага крыку, скоранька выкiраваў каня на сваю вулiцу. Спяшаўся, чакаў моцнага, што надарвецца, жалоснага енку. Але яго не было, пачулася адно нейкае здушанае i глухое:

— Авой, а божачка мой! Авой!

Азiрнуўшыся, убачыў, як там, каля радзюжкi, дзе ляжаў стары Бортнiк, расступiлiся бабы i як, заламаўшы рукi, пахiснулася i абвяла, мусiць, страцiўшы прытомнасць, Сабiна.

Ужо на сваiм надворку ўчуў нейкi раптоўны, з падвываннем енк — туды, пэўна, бегла старая Бортнiчыха.

На тупат каня з хаты высунуўся бацька, задзёр голаў, паслухаў, спытаў, рассупоньваючы каня:

— Што гэта там за гамана?

— Мацюшку забiла.

— Як?

— Хвойка… У лесе…

— Во работнiкi! — спатыкаючыся на слiзкiх гулах лёду, скоранька спусцiўся да веснiкаў, адтуль яшчэ загадаў: — Глядзi, токi каня цяпер не паi, счакай, хай астыне. Я падбягу гляну. Во работнiкi, iцi тваю ма…

У хаце, нiчога яшчэ не ведаючы, сядзела пры нiзкай, павешанай на доўгi дрот лямпе Хрысця, цыравала, нацягнуўшы на шклянку, суконную панчоху. Счакала, покуль раздзенецца Мiця, паднялася з лавы:

— Мо павячэраеш? — I засмяялася: — Пытаю. Дзiва што! Выгаладаўся, нябось?

— Не хачу, — Мiця, прысеўшы на парозе, сцягваў валёнак.

— Во яшчэ, — павярнулася да печы, адкiнула занавеску i раптам успляснула рукамi: — Скачы, пiсьмо вунь табе ад нейкае паненкi.

Мiця, крыху накульгваючы на адну разутую нагу, другою следзячы на чыстым ходнiку, падаўся да стала: у сэрцы задрыжала нечаканае спадзяванне — ад Чэсi.

— I што гэта за яна? — У Хрысцi ад хiтраватай радасцi заблiшчалi вочы.

Мiця адарваў ад стала сiнi з карычняватай маркай у ражку i радкамi прыгожага роўненькага дзявочага почырку канверт. Нешта светлае, трапятлiвае заварушылася ў душы — пiсьмо праўда было ад Чэсi. Акуратна разгортваючы яго, учуў, што дрыжаць рукi. Ад складзенага ў чатыры столкi лiстка пахла нечым цёплым, дзявочым, як пахне жоўтая, яшчэ не спелая шапка сланечнiку з сонным чмялём.

Знiякавелы ад радасцi, вачмi прабег гэты аж на тры стараны спiсаны лiсток.

Нават не ўбачыў, як Хрысця паставiла на стол выпараную ў печы капусту i чыгунок з халоднымi, зваранымi ў лупiнах картоплямi. Заглядваючы ў пiсьмо, засмяялася:

— Во зачытаўся. Мусiць, нештачка цiкавае пiша?

— Цiкавае, — не ўтрываў ад радасцi i засмяяўся Мiця, хаваючы ў шуфлядку стала пiсьмо.

Вячэраў, а думкi ўсё набягалi на Чэсю — зноў бачыў яе ў жоўтым гуцульскiм кажушку каля таго ашалёванага асаднiцкага дома ў Дварчанах.

I раптам прыгадалася сённяшняя дарога, лес, Мацюшка Бортнiк, яго закочаныя пад лоб з сiняватымi бялкамi вочы, ружаваты ад крывi на цеменi снег. Адклаў лыжку, устаючы з-за стала, нехаця сказаў Хрысцi:

— У лесе Мацюшку хвойка забiла.

— Няхай крые бог, няўжо?

— Ага, вунь прывязлi дадому.

Хрысця зняла са сцяны кажушок, уступiлася ў Мiцевы валёнкi, зашлэбала iмi да дзвярэй:

— Вой, збегаю ж пагляджу.

Не прычынiўшы як след дзвярэй, схавалася ў сенях. Мiця ўчуў працяжны скрып веснiкаў, i ў гэтым скрыпе, здаецца, адазваўся той раптоўны, з падвываннем плач старое Бортнiчыхi.

XXII

Мiнулi грамнiцы — падаўжэў слепаваты зiмовы дзень. Зiма павярнулася на весну. Перапальваючы чорнае галлё дрэў, ужо на другi бок Верасава вялiкiм чырвоным векам выкочвалася сонца. Хадзiла вышай у небе, не заглядваючы ў далёкiя куткi верасаўскiх хатаў. Расплавiўшы снег, падпарвала мокрыя саламяныя стрэхi. З капяжоў звiсалi густыя восцi ледзяных, вытачаных, нiбы верацёны, таўкачоў. Пацеў, аблiваючыся расою, наздраваты снег. На аселых курганах, пад дзiравымi карункамi лёду дрыжала i налiвалася белаватымi перламутравымi гузiчкамi вада.