Чужая бацькаўшчына

Старая аблiзала сухiя звялыя губы, i ў глыбокiх вачанiцах заблiшчалi крыўдаю яе слепаватыя вочы. Цi мо толькi здалося Вользе. У хату iшла нямая Еўка, яшчэ з парога на мiгi паказвала за акно, мусiць, на Вользiны вёдры, у цяжкай мiне крывячы свой твар.

— Вой, можа, i проўда хто вёдры панёс? — успляснула рукамi Вольга i вышмыгнула ў незачыненыя дзверы.

Трохi счакаўшы, прыбягалi глядзець Алесiну пражу Шайбакова Ганначка з Хрысцяй.

За сталом акурат палуднаваў Iмполь, прыйшоўшы з гумна — малацiў лубiн. Мiж лапатак на сiняй выцвiлай рубашцы цямнеў пот, на галаве завiвалiся ў стручкi мокрыя валасы. З жоўтай глiнянай мiскi, што паставiла на стол Алеся, пахла распараным гарохам.

Прысеўшы да акна, нямая Еўка адкусвала нiтку i, наслiнiўшы, тыцкала яе, не пападаючы, у слепаватае вушка тонкае iголкi.

Хрысця няўзнак зiркнула адным вокам туды, дзе сядзеў Iмполь, учула iзноў, як усё страпянулася ўсярэдзiне, разлiлося задушлiвай гарачынёю. Ужо нейкая як ап’янелая ад гэтай гарачынi, знарок моцна гаварыла, дзеля блiзiру мацаючы трохi падсохлую, ужо яснейшую сiнюю пражу, i чула ўсёю сабою там за сталом Iмполя. А ўсярэдзiне, як ад раптоўнага перапалоху, усё дробненька дрыжала, не счахшы, гарачыня апякла шчокi.

Нiбы ведаючы гэта, не азiраўся Iмполь. Толькi скоса паднiмаў вочы на зашклёны, абвешаны ручнiком абраз: там адбiваўся ясны лапiчак сонца, што ляжаў на глiняным таку, — яго тапталi спрытныя з доўгiмi зашнураванымi халяўкамi Хрысцiны чаравiчкi; парасонам кружылася вiшнёвая сукенка.

Счуўшы, як праз сон, нешта нядобрае, але яшчэ не дагадваючыся — што, Алеся павярнулася да Ганначкi:

— Надоечы Вольга новасць прынясла. Цi ж проўда, што ў цябе злодзей быў?

— Проўда, Аляксандрачка, два абрусы паняслi i тры навалачкi з падушак, — зiркнула знiзу ўверх i схавала свае ўжо мокрыя вочы Ганначка. — Каб ён, даў бог, не знасiў…

— Бачыў бог, ды не збярог, — перабiла Алеся. — Трэба было хоць Вайтовiча паклiкаць. Уночы снег нацерушыўся — след было знаць.

— След да калодзеся ў ваш канец прывёў. А тут ужо затапталi — позна я агледзелася… Каб яму на смерць iх аддзелi, як ён пабраў нават татавы старыя сарочкi. — У Ганначкi скрывiлiся i задрыжалi губы.

— Плачом тут не паможаш. Вазьмi Вайтовiча ды пашукай. — Алеся падышла да стала, прыняла парожнюю глiняную мiску. — Далёкi ж не прыйшоў, свой нехта.

— Да Кумагэраў падыдзi, — падказала старая Мондрыха тое, чутае ад Ваўчковае Вольгi.

Iмполь, каб не слухаць бабскую гутарку, цiхенька высунуўся з-за стала i, злавiўшы на сабе востранькi зiрк чорных i быстрых, як вадзяныя казюркi, Хрысцiных вачэй, выйшаў з хаты.

Дзёўб у зледзянелым снезе равок — спускаў ад парога ў нiзкi гародчык зеленаватую, як маладая саладуха, лужыну. Разгiнаючыся, бачыў: за цемнаватым сухiм шклом акна мiльгала, варушылася малiнавая Хрысцiна хустка— i здагадваўся, што яна таксама цiкуе за iм.

XXIII

Сiняй, працятай хрумсткiм марозiкам ранiцай пад набрынялаю ружоваю хмаркай коса праляцеў, залiўшыся кароткiм цвiрканнем, першы жаваранак. Удзень на падпараных сонцам грудах за Верасавам выпралi чорныя лапiкi зямлi. Сшарэў, як на яго ўпалi вошы, снег. Набрынялi ў iм зеленаватаю вадою глыбокiя сляды. За хлевушкамi ў вёсцы, топячы камлi чорных прысадзiстых яблыняў, збiралiся i броснелi жоўтыя лужыны. Курэлiся мокрыя стрэхi, пахла падапрэлымi сметнiкамi. З парных хлявоў сачылася смярдзючая жыжка — скацiна душылася на высокiм, настоеным за зiму гноi. Стачыўшы, як мышы, аселыя курганы, з-пад плота на вулiцу дзюраём лiлася вада, кацiла ружаватыя каменьчыкi, лiзала на лёдзе дробны пясок.

Счуўшы вясну, ровам за вёскаю хлынула з палёў густая i ржавая, як луг, паводка. Падточвала каля Лiтавараў лабаты груд, заносячы верасаўскi поплаў нiшчымным пяском. Сабраўшы з палёў снегавую ваду, уздулася, як жыла на натруджанай руцэ, i пералiлася цераз край верасаўская рэчка. Шукаючы выйсця, вада залiвала спады i лагчынкi верасаўскага балота, затапiла гразкi Ельнiк. Спярша цiхенька, паверх лёду, пайшла завоняю каля самае вёскi, потым, падтачыўшыся пад яго, з грукатам пачала паднiмаць тоўстыя крыгi, ломячы i абiваючы да жаўтаватых ран малады алешнiк, выносiла iх на бераг.

Залiўшы карычняватую смугу алешнiку, купы жаўтлявых голых вербаў, на верасаўскiм балоце, як кiнуць вокам, блiшчала вада. Заторыўшыся мiж старых вербаў, з шкляным хрустам крышылiся, трашчалi i лезлi адна на адну прынесеныя недзе з возера крыгi. Густа, як падаючы з заставак, у глыбокiм рэчышчы шумела вада, падмывала на крутой луцэ стромыя абвiслыя берагi, адносiла далей старыя карчы i купiны.

Перад змярканнем пад калыскаю маладзiка, што зачапiўся за востры цвiчок першае яснае зоркi, збiўшыся з дарогi i закруцiўшы пятлёю свой роўны шнурок, свойскiм голасам закрычалi дзiкiя гусi. Iхнi гагатлiвы крык паплыў над ружаватаю вадою — на захадзе, не стухшы, яшчэ гарэў пасак неба.

На трэцi дзень паводка спала, толькi скрозь на гразi каля смугi карычняватага алешнiку вострымi i сiняватымi, як лёд, палосамi зiхацела нерухомая вада. На рудым ад леташняе травы поплаве стаяў занябожаны бусел — ногi яго яшчэ чулi ўмерзлую зямлю.

Пры выцвiлым за зiму жаўтлявым хвойнiку, па заплеснелым жыце ў разорах яшчэ ззяў палосамi ясна-белы снег. Але верасаўцы ўжо разбiралi прызбы, носячы радзюжкамi ў хлеў на подсцiл скацiне сухую порсткую кастрыцу, выскрабалi i мялi забруджаныя за зiму надворкi, раскручвалi з маладзенькiх яблыняў збуцвелую салому. Раздражджалаю прэснаю зямлёю, раскiслым леташнiм лiсцем, заплеснелаю травою i брудам пахла вёска.

Каля хлява ў Мондрых курэлася куча гною. Выпусцiўшы на надворак чырвоную з абкарэлымi сцёгнамi карову, каля якое яшчэ круцiлася нядужае цыбатае цяля, Iмполь выкiдаў з хлява гной. Яму памагала нямая Еўка: начапiўшы на жалезны сахор заплеснелыя пласты, нясла iх далей ад дзвярэй, кiдала на ружовенькую шчотку спарышнiку, што дробнымi чарвячкамi ўжо вытачыўся на сцежцы. З-пад выцвiлае хусткi ў Еўкi вылезлi стрэшкай русявыя валасы з белаватаю, як чужою, пасмаю. Дробнаю расою на лобе выступiў i палiўся на бровы пот, нязвыклаю сiняватаю чырванню загарэлiся шчокi. Абапёршыся на сахор, яна пастаяла, сашмаргнула з лоба рукавом пот i памаленьку, пахiстваючыся, як п’яная, падышла да адчыненых насцеж дзвярэй, скрывiўшы рот, загукала да Iмполя. I калi ён высунуўся з поцемку хлява, падбiваючы локцем аб’еханую кепку, паказала абедзвюма рукамi на голаў, потым, склаўшы iх, як для малiтвы, прытулiла да шчакi. У яе асалавелых вачах свяцiўся каламутны бляск.

— Ну iдзi прыляж, раз хворая, цi што? — варухнуў плячом Iмполь, мусiць, не вельмi разабраўшыся, чаго яна хоча, i зноў пасунуўся ў затхлы ад едкага смуроду хлеў, з дзiвам азiраўся на Еўку. Яна, як знябожаная, уцяўшы голаў у плечы i насiлу перастаўляючы тоўстыя кароткiя ногi ў сiвых суконных панчохах, iшла ў хату. Неяк ззаду целяпалiся яе доўгiя, чорныя ад гною рукi. Ёй, пэўна, нядобрылася.

Уночы Еўку здушыла гарачыня, як з кавальскага мяха, з яе пагнала дух. Пачырванелi, налiлiся крывёю вочы. Задыхаючыся, яна пачала паказваць на разяўлены рот — там, калi падняслi лямпу, быў вiдаць набрынялы карычняваты патрэсканы язык. Назаўтра, як ад плачу, у яе распух i змянiўся твар, на iм распаўзлiся лiловыя плямы.