Чужая бацькаўшчына

— Шмат знаць, цётка, хочаш, — засмяяўся мужчына, блiснуўшы залатым зубам, але сказаў: — Павесткi, цi, як кажуць, паваланне да войска, прывёз. Пяцёра мужчын у вас бяруць…

— Што ты кажаш, чалавеча! А Бронiку Лiтавараваму хоць няма?

Мужчына прыцiснуў пад пахаю стусiнавае пужальне, свабоднаю рукою выцягнуў з-за пазухi складзеныя ў дзве столкi ружаватыя павесткi, перагарнуў iх, пацвердзiў:

— Во, ёсць.

— Няў?.. — задыхнулася старая Лiтаварыха i, пляснуўшы перад грудзьмi рукамi, скоранька шмыганула назад у веснiкi, завойкала: — Авой, ах, божачка!

Задзiраючы голаў, мужчына зарагатаў давольны i завярнуў у глыбокi равок перад Лiтаварамi — панёс у Верасава нечаканую навiну.

Iзноў, як камень застоеную раску, яна скалыхнула цiхае Верасава. У войска забiралi пяцёра рэзервiстаў. Павесткi прыйшлi Бронiку Лiтавару, Марцiну Ваўчку, Лёнiку Самахвалу, Iвану Жытку i Ладаку Аблажэю.

Перад вечарам павесткi разносiў солтыс Вайтовiч.

Жмурачыся ад нiзкага чырвонага сонца, што перапальвала старыя надрэчныя вербы, мiнаючы зеленаватыя, затканыя iголкамi лядку плыткiя лужыны, звярнуў у першую ад сябе хату — да Марцiна Ваўчка.

Убачыўшы, што раз’юшаны Ваўчкоў сабака дастае на доўгiм ланцузе да самых дзвярэй, пацюкаў крывым пальцам у вузенькую незакiтаваную балонку акна.

Дзюбнуўшыся пераламаным брылём у акно, з хаты борздзенька высунуўся нiзенькi Марцiн Ваўчок, пастрыг вачмi, злавiў за нашыйнiк ахрыплага ад брэху сабаку. Накiдваючы на ўбiты ў вугол цвiк, падкарацiў ланцуг.

У хаце нос збiваў саладжава-затхлы дух: ад свежае жоўценькае кучкi, расцягваючы за сабою лужыну, на голым сцягне папоўз, каб, мусiць, схавацца за плiту, малы, лысаваты яшчэ хлопчык у зрэбнай замусоленай сарочцы.

— I не брыдка табе, га? — махнуў доўгiм пераломаным брылём Ваўчок, азiраючыся на Вайтовiча.

Хлопчык, выстаўляючы два нiжнiя зубкi, засмяяўся, давольны.

— Вой, я ж сяджу i не бачу, — зграбаючы з прыполу шытво, з лавы паднялася Вольга, выскачыла ў сенi i вярнулася, несучы на лапаце горбачку сухога жоўтага пяску.

— Садзiся, Янка, — Ваўчок з-пад доўгага брыля падазрона зiркаў на Вайтовiча — солтыс так сабе ў хату не прыходзiў.

— Я, панечку мой, на тым тыднi сядзеў, на гэтым пастаю. Я тут ненадоўга… Во павестку прынёс.

— Чакай! — адступiўся i падбiў вышай на лоб сваю кепку Ваўчок.

— А што чакаць, распiшыся во, — Вайтовiч разам з павесткаю выцягнуў кароткi з бляшаным наканечнiкам карандашык.

— Ах, божачка, куды? — змяла на лапату бруд i разагнулася Вольга.

— Куды ж?.. У войска, пэўна, — дагадаўся Ваўчок, разгортваючы ружаватую, складзеную ў дзве столкi паперку.

— Авой, а божачка мой! — скрывiўся i пабрыдчэў Вользiн твар. — А як жа я во з траiма дзецьмi?.. Адно ж пад адно….

Дзецi, як учуўшы што благое, са страхам зiркалi на чужога чалавека i чаплялiся за мацерыну спаднiцу. Меншы, дапоўзшы да плiты, сiлiўся ўстаць на крывыя ножкi, лавiў рукамi кант плiты, але пераважыўся i ляпнуўся цяжкаю i вялiкаю галавою на падлогу.

— Вой, нашто ты распiсваешся? — Вольга падхапiла на рукi сеiнелае ад плачу дзiця, загаласiла ўжо сама.

Ваўчок, прытаптаўшы на стале паперку, слiнiў карандаш.

— Вот ты скажы — баба! Хiба плачом паможаш? — ён абярнуўся, зiркнуў Вайтовiчу ў вочы.

— Во цябе толькi аднаго мо й падаткнулi, — гушкаючы дзiця, загаласiла Вольга.

— Чаму аднаго, панечку мой, вунь пяцёра мужчын бяруць, — хаваючы за пазуху канчарык ад павесткi i кароценькi з бляшаным наканечнiкам карандаш, Вайтовiч адступiўся да парога, наровячы скарэй выйсцi з хаты.

Не плакалi адно толькi ў Жыткоў, куды ўжо надвечар, абышоўшы чатыры хаты, забег Янка Вайтовiч.

Доўгая, у адзiн пашарак хата стаяла ў лагчынцы, расцягнуўшыся ўздоўж вулiцы. Падкапаны ад вулiцы i вымураваны грудок заглушыў стары абымшэлы бэз. З вулiцы пад хату з двух бакоў спускаўся выбрукаваны надворак.

Вайтовiч, каб не паслiзнуцца на абкарэлым лядком бруку, доўга трымаўся за вушак расхiстаных веснiкаў i, расставiўшы рукi, збег у лагчыну аж да адчыненых дзвярэй гумна — там шахкала сячкарня. Двое Жытковых хлопцаў, узяўшыся за друк, што адным канцом упiраўся ў свiдравiну сцяны, другiм у кола, круцiлi сячкарню. Старэйшы, Iван, падаваў салому, утоптваючы яе ў вузенькiм абслiзганым карытцы.

— Хто там засланяе свет? — аказаўся недзе з торпа сам гаспадар — Iкон Жыток.

— Гэта я! — азваўся Вайтовiч, заходзячы ў гумно.

— А-а, — пазнаў солтыса i, кiнуўшы на ток два тоўстыя снапы, саскочыў з пярыла на цвёрды ток Iкон Жыток. З пляскатай кепкi ў яго доўгаю лапкаю звiсала саломiна. Iкон неяк наводлеў, як павучка, змахнуў з брыля гэтую аўсяную саломiну, махнуў, нiбы конь у гiз, галавою: — Во, цi ведаеш, браце, што нарабiў мой большы?

Хлопцы перасталi шахкаць сячкарняю, выцiралi рукавамi змакрэлыя лбы. Толькi старэйшы Iван адграбаў нагою ад кола высокую горбу сечкi.

— А што? — азiрнуўся на старэйшага Iконавага сына Вайтовiч.

— Скалечыў, браце, жаробку.

— Як? — думаючы, мусiць, саўсiм пра iншае, перапытаў Вайтовiч.

— Самахода спудзiлася. Перадок з воза сарвала i заднюю ногу вунь усю збiла… I казаў жа ж: не едзь! Дроту аплятаць гаршкi i ў руках прынёс бы. Не ўвярэдзiўся б…

— Добра, што сам не скалечыўся, — пашамацеў павесткаю Вайтовiч.

— Сам? — зноў, як конь у гiз, махнуў галавою Iкон. — Самога во лiха не ўзяло!

— Ты ўжо, панечку мой, не крычы. Яму ў войска iсцi, — перагнуўшыся на адзiн бок, Вайтовiч шукаў за пазухаю ў кiшэнi свой кароценькi з бляшаным наканечнiкам карандашык.

— Няхай iдзе пад шатаны! — крыкнуў i раптам асекся Iкон Жыток. — Як у войска? Ён жа ж быў?

— Бяруць рэзервiстаў. Павесткi прыслалi. Скрывiўшы голаў набок i цiкуючы адным вокам на павестку, як устрывожаны певень, Iкон зноў закрычаў:

— I квiта — пане Мiкiта! Няхай iдзе, можа, там навучаць дурня!

Але, счакаўшы, калi ачахла, мусiць, злосць, ужо на надворку дагнаў Вайтовiча, азiраючыся на гумно, цiхенька спытаў:

— А калi ж яму iсцi?

Паслухаўшы Вайтовiча, угнуў голаў, пацягнуў сябе за тоўстую, складзеную ў трубку нiжнюю губу, нiбы сам сабе, сказаў зноў:

— Выходзiць, што i соллю запашвацца трэба.

— Чаго там. Вайна будзе кароткаю! Калi што якое — за Польшчу заступiцца Англiя. — Вайтовiч зноў схаваў за пазуху свой кароценькi з бляшаным наканечнiкам карандашык.

— На чужога, як кажуць, спадзявайся, але i сам не агiнайся. Не ўстоiць маленькая Польшча процi вялiкага немца. Хiба толькi Расiя?

— Ат, што казаць, — выскалiў рэдкiя зубы i пакруцiў галавою Вайтовiч. — Было лiха, ды пагоршала.

Iкон Жыток памаўчаў, падрапаў рукою за каўняром, выцягнуў адтуль шапаткi пусты колас, кiнуў сабе пад ногi, падцяўшы губу, пасунуўся ў гумно.