Чужая бацькаўшчына

— Каторую ўжо ноч я не сплю, Хрысцечка, няхай крые бог, як мне круцiць рукi i ногi. Чаго ўжо нi перадумала, лежачы: што нас, старых людзей, толькi во адзiнаццаць чалавек у вёсцы асталося… Божа, колькi людзей на маiх вачах у вёсцы памянялася… Што нi хата — то ўсё новыя людзi нараслi.

Старая ўздыхнула i змоўкла: у хату ўвайшлi Iмполь з Алесяю.

Хрысця, як злавiўшы на сабе Iмполевы вочы, азiрнулася. У поцемку лямпы чарнеў ад першага вясновага загару i сухога ветру яго твар, над брывом, выбiўшыся з-пад кепкi, завiўся кучаравы чубок. З-пад доўгага брыля блiшчалi быстрыя, з нейкай затоенай радасцю вочы. Хрысця ўсё лавiла iхнi зiрк, i саладжава-горкая, як асовы яблык, злосць падымалася на Жэнiка Рэпку: куда яму да Iмполя. Нават падумалася тады ў Мондравай хаце, каб перамянiўся свет ды замест Жэнiка ў сваты прыйшоў ён, Iмполь…

Дадому вярнулася, калi стары Корсак ужо соп на печы. Унурыўшыся ў кнiжку, за сталом сядзеў Мiця. Падняў голаў i засмяяўся, успомнiўшы пра сватоў:

— Яны тут i бутэльку нават не раскаркавалi. Пайшлi з хаты як мыла з’еўшы.

«А можа, i брыдка гэта ўсё?» — Хрысця зноў бярэцца за ляда, пускае пад мiгатлiвую стрэшку скрыжаванай асновы слiзкi чаўнок, прыстуквае нiтку густым i жоўтым, як воск, бёрдам, раптам перарваўшы свае думкi.

Рытмiчны ляскат i грук б’ецца ў хаце, недзе асыпаючы са сцяны адлушчаную скарыначку мелу.

А за акном, занёсшы на гняздо касмылёк кудзелi, па сухiм патрэсканым бусаку зноў скача i падцiкоўвае ў хату чорнаю пацеркаю вочка хiтры верабей. Раптам, страпянуўшыся з перапуду, пырхае з бусака i губляе сваю сiваватую перынку. Яна доўга вiсiць за акном, паднiмаецца па-маленьку ўгору — вецер нясе яе недзе пад шчыт, потым, адарваўшы з зацiшку, круцiць на вулiцу.

Толькi цяпер Хрысця бачыць, што за рагатым частаколам спынiлася фурманка. Жоўты з выцвiлаю грываю конь махае цяжкаю галавою, ганяючы мух, i маленькi даўганосы Зэлiк, седзячы на сваiм зялёным куфэрку i прыскалiўшы адно вока, трасе медзяным званком. Там на вулiцы стаiць сiплаваты, нядужы крык:

— Бабо, ануцы, бабо!

За плотам мiльгаюць хусткi, да воза ледзьве не навыперадкi бягуць верасаўскiя бабы. Чутно iхнi знарок моцны голас i смех.

«Вой, у мяне ж мыла няма», — успамiнае Хрысця i вылазiць з-за варштата, падступiўшыся на лаўку, дастае з печы звязаныя, прыгатаваныя на той дзень, калi будзе ездзiць Зэлiк, суконныя ды шарачковыя анучы — парцяных Зэлiк не бярэ — i выбягае на ясны, што слепiць вочы пасля хаты i сеняў, надворак. У жоўтым мроiве плавiцца сонца. Млее ад першае гарачынi вясновы дзень. Нiбы перабягаючы Хрысцi дарогу, уецца салацевенькая лёгкая матылька. Ад маладое кучаравенькае бярэзiнкi пахне гаркатою ўжо набрынялых почак, што ў першы гром з-пад карычневатае лускi растапыраць зморшчаныя зеленаватыя крыльцы лiсткоў — як маладыя грачанiкi на межах, калi абсохне раса.

XXVI

Убiўшыся ў павучыну, пад столлю ў кутку востра бзыкала i звiнела першая акрыялая пасля зiмы муха.

Алеся расплюшчыла вочы — у хаце ўжо выяснiўся дзень. Да зямлi даставаў цяжкаю алавянаю гiраю, намахаўшы круглаю мядзянаю бляшкаю маятнiка аж шостую гадзiну, стары, але яшчэ спраўны Мондраў гадзiннiк.

Алеся прысела на ложку, зграбла, падняўшы белыя мяккiя рукi i блiскаючы чарнатою голых пах, рассыпаныя на плячах валасы, скруцiла iх у тоўстую куклу. Азiрнулася на Iмполя. Уткнуўшыся носам у падушку, ён густа пахропваў крышку адкрытым ротам — на падушку высачылася, пакiдаючы цемнаватую плямку, цягучая смолкая слiна.

Па хаце хадзiла, яшчэ пахiстваючыся ад млявасцi, нямая Еўка. Аблiзвала сухiя сiняватыя губы. З худых, высушаных хваробаю клубоў спаўзала шырокая спаднiца.

Падняўшы падол, не саромеючыся i паказваючы Алесi свае худыя, у лiловых жылках ногi, прымасцiлася на вялiкi саган у памялешнiку.

«Каб вас ужо лякса гнала! — засапла носам i адвярнулася Алеся. — Як я за вамi буду ўсё выносiць. Пойдзеце сёння ў гумно. Я хоць хату вьшрачу ды выбелю перад вялiкаднем».

А на мыслi ёй зноў набегла, зблыталася, як начасаныя i скатаныя ў пучок валасы, тое, што думалася напярэдаднi: напаiць iх замест лякарства якою атрутаю. Нiхто i ведаць не будзе. Алеся зноў прыгадала той ахапак закурэлага сена на гары, чорныя перасохлыя калiвы чэмеру.

«Яго, можа, i даць разам з тым парашком, што прынясе з аптэкi Мiця? Нехта, здаецца, казаў, што малады чэмер— найлепшая атрута ад прусакоў. Яны там у гумне i дойдуць, як прусакi».

Алеся нават чула, як ад нейкага страху ў яе замакрэлiся халодным потам лоб i далонi, шэрхла, нiбы абсыпаючыся трутам, казыталася скура на руках.

Нямая памаленьку сунулася назад, не могучы, лезла на печ, азiралася на Алесю, нiбы ўгадвала яе мыслi.

Алеся ўгнула голаў i, хаваючы вочы, пачала раптам штурхаць у плячо Iмполя:

— Уставай, цi чуеш?

У яго задрыжалi векi, ён перавярнуўся на спiну, зацмокаў ротам, яго рука пацягнулася да Алесi, злавiла плячо.

Яна, ужо пасмiхаючыся, давольная, адганяла яго руку, што iзноў, як незнарок, аб’ехала на купiнку набрынялых, ужо балючых грудзей.

— Вой, дурны, гэта ж дзень, цi чуеш? — яна выслiзнула з-пад коўдры, абцягнула караткаватую, што не закрывала каленяў, палатняную сарочку — пад ёю ўжо трохi значыўся жывот. Алеся ўжо месяцаў пяць як хадзiла дзiцем, вылiчыўшы сабе, што радзiць будзе якраз на Пятра ў самае жнiво.

— Уставай, Iмполь, па мел паедзем, трэба ж хату бялiць. Вунь колькi павучыны завялося, — сказала яна, прыслухоўваючыся, як пад столлю ў покуцi яшчэ бзыкала, зацiхаючы, змораная муха — туды недзе ўжо прыбег i пачаў, мусiць, снаваць сваю павучыну дробны руды павучок.

Капаць мел — найбольш увесну, калi перад вялiкаднем трэба было бялiць хаты, — верасаўцы ездзiлi на прылуцкiя груды. Там пры чубку маладога асовага хмызняку з пруткiм, густым грабам, разложыстым арэшнiкам i дзiкiмi, заўсёды ўраджайнымi грушкамi ўвесь грудок быў скапаны старымi ямамi, што ўжо зараслi тонкiм, як нацiна, бярэзнiкам. Пад высокi бераг тачылiся новыя, жаўтаватыя ад тлустага сырога мелу норы. Летась адна з iх, мусiць, адтаўшы пасля зiмы, увярнулася i задушыла прылуцкага мужчыну.

Алеся з Iмполем прыехалi сюды пасля полудня. Покуль разабралi ды вынеслi ў стопку варштат, покуль Алеся слала ў гумне на перацёртай саломе старой Мондрысе i нямой Еўцы пасцель, пазносiўшы з хаты лахманы i транты, ды важдалася, разбiраючы гнiлы палок, што ўжо заплеснеў ад макраты — старая астатнiя днi стала хадзiць пад сябе, — нахапiўся i полудзень.

Алеся i не паехала б сюды, каб не тое даўняе, што ўжо не давала спакою нi ўдзень нi ўночы: знайсцi маладога чэмеру, заварыць ды з тым лякарствам, што купiць Мiця ў Дварчанах, даць абедзвюм.

А чэмер, пэўна, ёсць у таго даўнейшага знахара, да якога яшчэ бегала шукаць лекаў Алесiна мацi, прыносячы дадому то бутэлечку загаворанае вады, то пучок зёлак. Жыве ён у Ахонах: блiзенькай — усяго толькi пераскочыць лагчынку — ад Прылуцкiх хутароў вёсачцы. Покуль Iмполь будзе капаць мел, яна i ўправiцца збегаць.

Алеся падсунула блiжай пад яму счарнелы, падплецены лазою стары кошык, паглядзела, як Iмполь вострым, абслiзганым капачом дзёўб тугi, зляжалы мо вякамi мел, адкалупваў па калiве, лезучы глыбей у яму, дзе мел быў мякчэйшы. Над iм цяжкаю глыбаю навiсаў падкопаны бераг.