Чужая бацькаўшчына

Азiрнулася зноў сонца. Курыўся на Ваўчковай хаце зялёны, замшэлы лоб страхi. У гародчыку выпусцiла сiвенькае, скручанае, як аблепленае павучынай, лiсце дзябёлая маладая рабiнка. Алеся загледзелася на яе, прыгадаўшы, як улетку, пасля дажджу, што так спорна шапоча па дзiравым лiсцi алешнiку i сiвых вербах, азiрнецца з-пад нiзкае хмары зжоўклае сонца — i тады заблiшчаць, засвецяцца празрыстай чырванню чачоткi на гэтай рабiне — iдзеш цi едзеш з-пад рэчкi ў вёску i ўсё дзiвiшся на гэтую рабiну: i хараство, i нейкi смутак тады сцiскаецца ў душы.

За рабiнаю цямнела аброшанае дажджом акно. У яго ўсунуўся белы твар, прылiп сiняватай плямай да шкла пукаты лоб: счуўшы тупат каня, у акно цiкавала Вольга.

Алеся жахнулася, злавiўшы на сабе зiрк яе лупатых вачэй. Угнула голаў, не ведаючы, куды падзецца. Сядзела сцяўшыся, покуль воз не схаваўся за рабаватую, спярэшчаную дажджом Ваўчкову хату.

«Божа, i гэты пляткар усё дапiльнуе», — яна абмацала ў кiшэнi каптана пучок сухога чэмеру. I раптам суцешыла сябе: «Цi ж яна ведае, што я чэмер вязу». Чула, як адлягло i палягчэла на сэрцы. Але ненадоўга.

Мiнуўшы кароткую тут каля Ваўчка выкладзеную абапал пазвожванымi з поля каменнямi папярочную вулiцу i выехаўшы на сваю — зноў баялася чужых вокнаў.

Угнуўшы голаў i чуючы на сабе гэтыя чорныя чужыя вокны, глядзела, як бегла каля воза зялёненькая шчотка маладое травы. Думкi бэрсалiся, як волас, чаплялiся ўсё за пучок маладога чэмеру: «А можа, заўтра, не чакаючы, зварыць яго i, калi ўжо добра ўпарыцца, змануўшы тымi парашкамi, што купiць Змiтрык, напаiць iх нанач». I нечакана спахапiлася, аж выступiў лiпкiм холадам пот: «А што, калi старая пазнае, што гэта чэмер? Што тады? Якi ж ратунак знайсцi? Што рабiць?»

Алеся прыгледзелася да сцежкi, убачыла, што яна ўжо не цягнецца шырокiм палатном уздоўж воза, падняла, схамянуўшыся, голаў — фурманка стаяла напроцi Пытлевага калодзежа. Каля поўных вёдраў з каромыслам тапталася старая Лiтаварыха, босыя ногi стылi ў лiпкай гразi.

— У цябе ж пытае? Цi чуеш? — заварушыўся на возе i штурхнуў Алесю плячамi Iмполь.

Яна, як пасля сну, яшчэ ўсё нiчога не разбiраючы, перапытала:

— Што пытае?

Босыя сiняватыя ад холаду ногi выйшлi з кiслае, расквашанае каля калодзежа лужынкi, старая крывым пальцам адхiнула ад вока расслаблены край хусткi.

— Пытаю, цi выздаравела твая свякроў? — сказала, нават крыкнуўшы, як да глухое, i засмяялася, гледзячы на Iмполя, паказваючы нiзкiя з’едзеныя зубы, старая Лiтаварыха.

Алеся ўчула, як нешта вострае, як маланка, прабiла яе навылет, пад грудзi падкацiлася гарачыня.

— Не, дзе там…

— Во сколека хварэе, — старая адступiлася да вёдраў, паклаўшы на плечы каромысла i прыгнуўшыся, лавiла кручкамi iх мокрыя восiлкi. — Але ёсцека каму ўправiцца… Во мелу, бачу, накапалi… А мне каб хоць якая помач.

«I чаго яна чэпiцца? Усё адно як ведае што. Божа лiтасцiвы!» — падумала сабе i ўжо папрасiла ў Iмполя:

— Дак едзьма, чаго стаiмо?

Пад двума вёдрамi старая, кiваючыся, як качка, iшла за возам, гаварыла, што надоечы прыйшло ад Бронiка пiсьмо — пiша ён, што служыць пры самай гранiцы, недзе аж каля Нямешчыны. I раптам прыпынiлася, сiлячыся ўспомнiць цяжкае i чужое ёй слова.

— Дай божа памяць, забылася, — засмяялася яна, паказваючы свае нiзкiя з’едзеныя зубы.

«Усё спраўдзiцца ў мяне, усё, — раптам падумала Алеся, гледзячы, як старая зноў пусцiлася подбегам, даганяючы фурманку i расплюхваючы з вёдраў на ружаваты спарышнiк ваду. — З поўным стрэла, з поўным. Не разбярэ старая, што гэта чэмер. Скажу, што Змiтрык у Дварчанах купiў разам з парашкамi. Скажу, што нараiў Ваўчок!»

Алеся нават не чула, што крычала Лiтаварыха, застаўшыся за плотам — Iмполь ужо скiраваў каня ў двор, — успомнiўшы тое цяжкае, нязвыклае слова.

— Млава, во, чуеце, Млава! — паднiмаючы голаў над веснiчкамi, крычала старая Лiтаварыха.

Сучачка, незалюбiўшы гэты крык, спярша загыркала, выскаляючы рэдкiя зубы, а потым зайшлася вiсклявым тонкiм брэхам, коцячыся пад плот.

— Ах, каб табе зарвала, як жабе на зiму! Не чуюць… Млава, кажу!

XXVII

Над самым берагам ясна-зялёнай, яшчэ не закурэлай канавы, дзе выпырснула маладая ценькая трава, уецца, абмiнаючы камлi старых карэлых бярэзiн, выплесканая нагамi ды выгладжаная шапаткiмi веласiпедамi вузкая сцежка.

Мiця любiць яе — гэтую чэрствую, зацярушаную дробненькiмi каменьчыкамi сцежку — вельмi ўлетку, калi над ружаватым брукам шашы лiловымi плямамi пагойдваецца разарваны цень, а над галавою стаiць гарачы, узбунтованы шэлест бярозавага вецця, аблiваючы шчымлiвым холадам душу, калi з поля густа пахне свежым, саладжавым iржышчам, або ясна-жоўтым, цёплым лубiнам, цi ўвосень, калi стракатыя бярэзiны сыплюць на сцежку пераспелае лiсце, а на межах у счарнелым быльнiку востра-танюсенькiмi, як шклянымi, нiткамi бэрсаецца павучына, калi ў сэрцы ацiхае жалосны спакой i лёгкi, перамешаны з радасцю смутак, калi чуеш толькi сябе i гэты замерлы, сцiшаны перад зiмою свет, свет вялiкага, павольнага канання.

Цяпер над шашою вiсiць вясновая парнасць. На косах бярозавага вецця дрыжаць i расцягваюцца жаўтлявыя, нiбыта абсыпаныя парахнёю таўкачыкi, i з драбнюткiх почак зморшчанымi зялёнымi крыльцамi выкручваецца яшчэ невiдушчае здалёк лiсце, кiславатай цвiллю пахне падпараная зямля, i, здаецца, чуваць, як у канаве маладым вострым пер’ем точыцца трава.

Раненька, толькi Мiця выбраўся ў Дварчаны, прашапацеў шчыры, роўны, як з цэўкi, дождж. I цяпер на яснай траве мiгцiць i пералiваецца раса, трымаючыся, мусiць, iзноў на дождж, i падпарвае, выкацiўшыся з нiзкiх разарваных хмар, сонца. I Мiцю добра iсцi гэтаю учарсцвелаю сыраватаю сцежкаю з клейкiмi плямамi ад нядаўнiх лужын, якiя перабег нечы ўжо ровар, глядзець на далёкi карычняваты, зацягнуты сiняй смугою бярэзнiк, да якога па леташнiм выцвiлым iржышчы цягнецца чорны загон — там на каня нязлосна, але панура пагуквае араты, iдучы за плугам з адною закасанаю калошай i свецячы белаю худою лыткай.

Недзе там, над нядужым, што напiнаецца ў плузе, канём, над босым аратым дрыжыць i нiкне ў небе жаваранак.

Вялiкi абветраны спакой стаiць над полем. Мiця любiць гэты абветраны, пусты разгон поля, адзiноту, i чуе ад яе радасць, нават помнiць, яшчэ змалку, калi ў светлую, пагодную, як казала мацi, маладзiкову нядзельку на пашу прыбягала Алеся, каб адмянiць яго пры каровах, i ён iшоў дадому снедаць, iшоў адзiн, босы па цёплай, утравелай i няезджанай сценцы сярод высокага жыта, з ружаватай зiхатлiвай расою на лёгкiх, яшчэ не налiтых каласах. А над цэлым светам мроiвам дрыжаў слепаваты ад яснасцi вясновы дзень. Прыгрэўшыся на сонцы, з травы падымалiся i, паблiскваючы карычняватымi крыльцамi, рахмана гулi грачанiкi, а ў зялёным, трохi лiловым ад маладога коласа жыце пакалыхвалiся i глядзелi ў вочы сiнiя валошкi.

Мiцю было добра аднаму сярод высокага роснага жыта, сярод цiхага гуду рахманых грачанiкаў i хацелася iсцi i iсцi па цёплай траве праз сiняваталiловае жыта.

А раз з калматае каляiны выскачыла трапяткое тоўсценькае зайчаня i шмыгнула ў густую сцяну высокага жыта. Захлынуўшыся ад радасцi, ужо нейкi як сам не свой, Мiця кiнуўся за iм. Апякаючы твар аб казытлiвыя каласы, пачаў лавiць яго. Зайчаня, не помнячыся ад страху i не ведаючы, куды дзецца, раптам стаiлася пад пучком калючага маладога асоту ў вымаклай разоры i жалосна, на ўвесь свет, запiшчала.