Чужая бацькаўшчына

Мiця ўчуў, што гарачыня апякае шчокi.

— Гм, ён хоча ад жывата, — аптэкар крутнуўся на табурэцiку, пацягнуў да сябе шуфлядку, кароткiмi пальцамi перабраў карычневыя пачачкi парашкоў, кiнуў некалькi штук у акенца.

Мiця, яшчэ ўсё чуючы задушлiвую гарачыню сораму, скоранька вышмыгнуў з аптэкi, зноў на разамрэлы граковы гвалт. Каля плота драмаў, апусцiўшы голаў з белай лысiнай на храпе, каштанавы конь, ды ў драбiнах на жоўтай ячнай саломе, прыгрэўшыся на сонцы i прыкрыўшы кепкаю нос, хроп фурман.

Мiця ўсмiхнуўся, пазайздросцiўшы здароваму чалавечаму сну, i ўжо вясёлы сам завярнуў у вузенькi, што шыўся мiж казiных ды свiнячых хлевушкоў, завулак, выйшаў на Школьную вулiцу — меўся яшчэ зайсцi да Царыка. Стрэўся з iм Мiця летась у бiблiятэцы, што была пры «Агнiску каляёвым» — чыгуначным клубе. Мiцю невядома чаму, але ўпадабаў той кантужаны на фронце паляк з выпетранаю, усохлаю рукою, што выдаваў кнiжкi, прыхоўваючы для Мiцi найбольш цiкавую.

«Бачу, шмат чытаеш. Гэта добра. Мо i пiшаш што?» — спытаў аднаго разу, сагнуўшыся i трымаючыся за гэтую, мусiць, балючую, скалечаную руку, калi ў вузенькiм пакойчыку, з адною шафаю i двума столiкамi, больш нiкога не было.

Мiця тады не прызнаўся. Але бiблiятэкар, мусiць, западозрыў i здагадаўся сам: «Пэўна, вершы складаеш, бо вунь усе ксёнжкi паэзii ў мяне перачытаў». Потым блiснуў сiнiмi вачмi, зарадаваўшыся, што ўспомнiў пра Царыка, i ўжо сказаў: «Я не вельмi кампетэнтны, а вось аднаго чалавека маю на прымеце. Пагавары, ён табе паможа…»

I неяк на згоне зiмы Мiця ўбачыў у бiблiятэцы чорнага з гарбаватым носам i вузенькiмi пiльнымi вочкамi мужчыну. На злiнялы цыгейкавы каўнер зношанага палiто ў яго спадалi доўгiя, закручаныя кудзеркамi каля вушэй чорна-сiняватыя валасы. Каля стала сядзеў, паглядаючы асалавелымi вачмi на свайго гаспадара, жоўты сабака.

Мiця, перакапаўшы ўсё ў шафе, выбраў некалькi свежых часопiсаў, палажыў бiблiятэкару на стол, i той здароваю леваю рукою, неяк нязвыкла герзаючы лiтары, запiсаў iх у шырокую канторскую кнiгу i тады, здаецца, схамянуўся, падняў свой няголены твар — на iм калючай халоднай намараззю заблiшчала сiвая шчацiна.

— Пане Царык, — ён гукнуў да таго чорнага, падобнага да цыгана чалавека, што сагнуўся над падшыўкаю газет у кардоннай тоўстай вокладцы. — Помнiце, я казаў вам пра здольнага хлопца.

— Чаму ж, помню, — Царык адарваў свой гарбаваты нос ад разгорнутае тоўстае падшыўкi, глянуў спадылба спярша на бiблiятэкара, потым на Мiцю.

— Ды во ён сам.

— Няўжо? — зарыпеўшы крэслам, ён падняўся з-за стала, зрабiўшыся раптам высокiм i няскладным, i падаў Мiцю вялiкую i цвёрдую, як у каваля, руку. — Лаўрын Царык.

Выйшаўшы разам з Мiцем на кiслы заплеснелы ад расталага снегу двор, спытаў, нiбы падцвердзiўшы тое, што сказаў паляк бiблiятэкар:

— Складаеш, значыць? Цi хоць па-беларуску?

Мiця, чырванеючы, прызнаўся.

Царык моўчкi дайшоў да нiзенькага ў калена плота, на якiм падымалася высокая брама, пагладзiў па калматай грыве свайго жоўтага з заплаканымi вачмi сабаку i загаварыў зноў:

— Так прыйшоў бы калi да мяне. Прачытаем, што ты там напiсаў. I з кнiжак я тое-сёе маю. Дастаеўскага чытаў? Нябось не.

Мiцю брала дзiва, што гэты высокi, няскладны мужчына ў зношаным ватовым палiто i сцёртай да рубцоў кепцы, з-пад якое распэтланаю страхою лезлi доўгiя валасы, жыве таксама нейкаю таямнiцаю, пiша вершы, чытае невядомыя разумныя кнiжкi, i ты бачыў яго тут, у Дварчанах, з гэтым жоўтым i вялiкiм сабакам, але нiколi не спадзяваўся, што нехта яшчэ ведае i разумее той свет, якi ты выснiў i выдумаў сам.

Развiтваючыся i падаючы сваю цвёрдую руку, Царык зноў сказаў:

— Дабяры час i прыходзь. Я жыву на Падлеснай за школаю. Хата з двума ганкамi. Мо бачыў? Гэты ваўкарэз там сядзiць. Але добрых людзей ён не чапае. Во разумны сабака, — i Цырык зноў паклаў сваю вялiкую руку на вузкую сабачую галаву з натапыранымi вушамi.

Цяпер на Мiцю дыхнуў раптоўны скразняк сполаху, што скажа яму Царык, але брала цiкавасць пагаварыць з гэтым чалавекам. Нешта неразгаданае i патайное цягнула да яго Мiцю.

Пераступаючы вузлаватыя абабiтыя карэннi, што доўгiмi вужамi выплелiся з-пад хвоек на сцежку, Мiця перайшоў у сiняваты, перамешаны з дымам цянёк. Ад сулiнай пякарнi, як i некалi, пахла свежым цёплым хлебам. Чубаты гусак, адлучыўшыся ад гусiнае чарады i выцягваючы шыю, кiнуўся Мiцю напярэймы, зашыпеў ад злосцi. У зацiшку старых шурпатых хвоек хавалiся пабеленыя хаткi, раскрыўшы аканiцы, адбiвалi ў няроўным шкле балонак сiняе неба.

На другi бок вулiцы цынкаваю страхою выблiснуў жоўты ашалёваны дамок. I Мiцю зноў аблiў той даўнi радасны страх, што аблiваў заўсёды, калi ён iшоў мiма гэтага дагледжанага, ганарыстага дамка ў школу. Некалi тут жыла Чэся Доўнар. Мiж акон у прасценках вiўся дзiкi, яшчэ не ачунялы вiнаград. Сiняваты дым гардзiны таемна хаваў ад Мiцевых вачэй чужое невядомае жыццё, чырвонаю кветкаю на падаконнiку красаваў зубаты лiст бальсану. Нечы ўжо чужы — тады яго не было. Мiця нат не згледзеў, як прыпынiўся напроцi невысокае, збiтае з штакетаў брамкi. На плот навальваўся высокi, што не аджыў яшчэ, разложысты куст язмiну.

Нечым шчымлiвым i мiлым да слёз дыхнула ад косых дашчаных сходаў, ад гэтага ясна-жоўтага дамка, абвiтага дзiкiм вiнаградам.

Пякучая гарачыня сцяла Мiцева сэрца, што зараз рыпнуць дзверы i на ганак выбежыць яна, Чэся. Але нейкая цяжкая, нямая глухата трымала iх. Толькi за мiгатлiвым частаколам нехта забухаў глыбокiм пракураным кашлем. I Мiця паволi, ледзьве адрываючы ад зямлi ногi, рушыў ад чужое хаты.

Над доўгiм будынкам школы, што стаяў у прагале лесу, раптоўна, як спуджанае вараннё, падняўся тонкi галосны крык дзяцей. Нiк у сiнiм вясновым небе. Пачыналася, мусiць, перамена.

Задзiраючы голаў i блiскаючы шкельцамi акуляраў, адтуль спяшаў цыбаты, у спартовым, з трыма кiшэнькамi, пiнжаку i караткаватых, зашпiленых нiжай калена брыджах настаўнiк спеваў Ганкевiч. Тонкiя доўгiя лыткi яго абцягвалi карычневыя ў шырокую клетку гольфы. Ён махаў чорным абшморганым футлярам. У iм, як i некалi, мусiць, ляжала жоўценькая лакiраваная скрыпка, з якою Ганкевiч прыходзiў на ўрокi спеваў.

Мiця, зняўшы кепку, даў яму «дзень добры». Ганкевiч падняў голаў, зноў блiснуўшы сухiм шклом тонкiх у падзалочанай аправе акуляраў, пазiраючы праз iх чырвонымi блiзарукiмi вачмi на Мiцю.

— Чы то не етэсь Корсак? — спытаў так, пэўна, на ўсялякi выпадак.

— Ага, Корсак.

— Хiба ты не вучышся дзе далей?

— Не, — уздыхнуў Мiця, чуючы за сябе сорам перад Ганкевiчам.

— Так-так. Чловек — то банка на водзе. Але шкода, ты быў здольны, — Ганкевiч пачаў мяшаць беларускiя i польскiя словы.

Ганкевiча ды яшчэ нездароўчага, высушанага сухотамi матэматыка Шкудлярыка ў школе любiлi ўсе, баючыся найбольш маленькага з чорнымi падголенымi вусiкамi географа Жэпку ды тоўстага, з адвiслым падбароддзем, кiраўнiка школы Табеша.