Чужая бацькаўшчына

I нiбы схамянуўшыся, дзеля чаго сюды прыходзiў Мiця, згроб за вушы абедзвюма рукамi свае доўгiя, перасыпаныя сiвiзною валасы, нiбы суцешыў яго:

— Вершы няхай паляжаць у мяне. Буду выпадкам у Вiльнi, то зайду ў рэдакцыю i замоўлю слова.

Даўкiм тлумным клубком пераварочвалася ў Мiцевай галаве Царыкава гутарка. I Мiцю раптам зрабiлася шкода гэтага чорнага, як цыган, i няскладнага чалавека.

Царык яшчэ спусцiўся з ганка, топчучы нагамi маладую порсткую траву, дайшоў да веснiкаў, пагладжваючы па галаве жоўтага лянiвага сабаку, махнуў галавою, растрос на вушы доўгiя валасы.

— Так не мiнай, заходзь, раз ведаеш, дзе хата.

Чуючы спiною, што яму ўслед глядзiць Царык, Мiця прыспешыў хаду. На папярочнай брукаванай вулiцы ляскатала фурманка — раструшчаным звонкiм шклом на чужыя платы сыпаўся яе грукат, перабiваў Мiцевы думкi. Абмiнаючы фурманку, высокi хлопец у сiнiм гiмназiсцкiм фрэнчы i круглай фуражцы вёў пад руку дзяўчыну. Напроцi сонца, выбiўшыся з-пад бярэцiка, золатам свiцiлiся яе рыжаватыя валасы. Нешта адарвалася i абамлела ў Мiцевай душы. Яна — Чэся. Мiця ўчуў, як падагнулiся, зрабiлiся не сваiмi ногi. Не ведаючы, куды дзецца з гэтага вузенькага ходнiка, саступiў на брук. Чужы прыглушаны смех нiбы працверазiў яго. Мiця падняў вочы. Дзяўчына была незнаёмая. Нейкi цяжкi камень скацiўся з Мiцевых грудзей, але, яшчэ не ацiхшы, з гарачкi калацiлася сэрца. Азiрнуўшыся, Мiця доўга глядзеў на дзяўчыну — у душы нават затлелася радасць да яе, што яна падобная да Чэсi. I раптам завярнуў за iмi, чуючы нейкую едкую рэўнасць да гiмназiста. Яны скiравалi на Паштовую вулiцу, дайшоўшы да драцянай загарадзi, прыстукнулi жалезнымi з замочкам веснiкамi i схавалiся за iмi. Лёгкiм смуткам у Мiцева сэрца кальнуў гэты скрыгат жалезных веснiкаў.

Мiця, як знiякавелы, спынiўся каля дашчанага, абклеенага плакатамi паштовага ганка. Яшчэ раз азiрнуўся на прыгожы за драцяным сiтцам загарадзi дом. Адтуль на вулiцу высунулася дзiцячая каляска. У ёй сядзеў хлопчык у чырвоным бярэцiку.

Па дашчаных сходах Мiця падняўся на ганак. У вузенькiм калiдорчыку з рыпучай i вытаптанай да сукоў падлогай пахла растопленым сургучом. За белымi, на дзве палавiны, дзвярмi крычала тэлефанiстка: «Алё, алё!»

Пры столiку, заляпаным густьш залацiстым чарнiлам, еядзела паўнаватая маладзiца, закiдваючы з вачэй на чорны капялюшык вуальку, пiсала нешта на тэлеграфным бланку.

Мiця пастукаў у зачыненае аконца. З таго боку забразгала зашчапiчка. На Мiцю глядзелi з падпухлымi чырвонымi вейкамi сiнiя вочкi.

— Скажыце, у Верасава газет няма?

— Усю пошту яшчэ зранку забраў солтыс, — немалады, з глыбокiмi залысiнамi, паштовы работнiк нагнуўся над паперамi, дзюбнуўшы ручкай у фарфоравую чарнiлiцу, зашоргаў залацiстым рандом.

— А можа, пiсьмо якое? — Мiця дыхнуў на глыбокiя залысiны. Пасярод iх тырчаў сiваваты чубок валасоў.

— Назвiска як? — валасатая рука перастала шоргаць па паперы.

— Корсак.

Мужчына не хочучы падняўся, схаваўся недзе ў другiм пакойчыку, прынёс адтуль тоўстую пачку пiсем.

— Iмя як? — спытаў, перабiраючы iх.

— Змiтры.

— Перапрашаю, ёсць, — валасая рука кiнула на шуфлядку акенца сiнi канверт.

Мiця пазнаў роўненькi прыгожы Чэсiн почырк. Задыхаючыся ад радасцi i чуючы, як дрыжаць рукi, адкрыў канверт. Нечым знаёмым, блiзкiм дыхнула ад складзенага ў чатыры столкi, вырванага з сшытка лiстка. Перад вачыма замiгацелi, як раптам неяк растаўшы, радкi круглых роўных лiтар. Стаiўшыся, прачытаў гэты лiсток. Пасля лiтар Р. З. была кароценькая прыпiска: «На вакацыi я хачу прыехаць у Дварчаны. Можа, убачымся. Ты хочаш, каб мы ўбачылiся? Напiшы мне. Толькi шчыра-шчыра. Часлава».

Ад гэтых слоў, як ад сонца, што выбiлася з-за хмары, выблiснула трапятлiвая яснасць.

Чуючы, як перайначваецца i мякчэе ўвесь свет, Мiця выйшаў на вулiцу. Нiбы не верачы сабе, выняў з кiшэнi пiсьмо, прачытаў яшчэ раз. I ад гэтых слоў Мiця зноў учуў нейкую невядомую дабрату да ўсяго — да гэтае шырокае пясчанае вулiцы, да гэтых старых, уеханых у зямлю яўрэйскiх хатак, што мiльгалi за плотам, да людзей, што iшлi вулiцаю, — да ўсяго, што было i рабiлася кругом яго.

Нешта новае, нязвыклае, ён нават не ведаў сам, як назваць гэта, знайшлося ў яго душы да Чэсi.

Ад акуратненька згорнутага Чэсiнага лiста, што ляжаў у кiшэнi, як ад нечага жывога, iшло нешта нязвыклае, нешта такое, што Мiця адчуваў нават навобмацак.

Ён нават не змецiў, як мiнуў Паштовую вулiцу i выйшаў на брукованы ружаваты пляц перад царквою. Агледзеўся, што стаiць ужо каля тоўстага, нiбы кубел, цэментовага слупа з ласкутамi разарванае ветрам афiшы.

На другi бок пляца каля мураваных пабеленых яўрэйскiх крамаў чмыхаў сiнiм дымком i вуркатаў цёмна-зялёны аўтобусiк з карычневымi наладаванымi на версе чамаданамi. За жалезныя прывараныя драбiнцы, што падымалiся на дах аўтобусiка, чаплялiся дварчанскiя дзецi.

Там падняўся нейкi гвалт. Выскачыўшы з аўтобуса, крычала i падмахвала сабе рукамi тоўстая, на тонкiх выпетраных ножках яўрэйка.

З-пад крамаў туды скоранька спяшалiся вясковыя цiкаўныя бабы. Кумяльга за iмi бег няголены мужчына ў суконным каптане.

Мiця спехам перайшоў забруджаны коньмi брукаваны пляц. Спынiўся каля сцiшнае грамады вясковых кабет, што, прыцiснуўшыся адна да адной, цiха саплi загарэлымi насамi.

Аўтобус, як цяжкi воз на калдобiнах, пакалыхваўся i рыпеў ад нечае валтузнi i тупату. Чырвоны дзябёлы мужчына ў чорнай фуражцы з белым арлом, мусiць, шафёр, некага выпiхаў з аўтобуса.

— Проша вэйсць! Нацо мi такi пасажэры? Нацо?

П’яны з распэтланымi валасамi хлопец, упiраючыся растапыранымi рукамi, не хацеў вылазiць з аўтобуса. Чырванеючы ад натугi i злосцi, шафёр турзануў яго спярша да сябе, а потым з усяе моцы, памогшы каленам, пхнуў уперад. П’яны хлопец вывалiўся з аўтобуса, спаткнуўся, але не ўпаў, толькi прыкленчыў на адно калена. Услед за iм ужо задам i, мусiць, па добрай волi вывалiўся Рысек Пясэцкi.

— Во ён, гэты бандыта! — растапырыўшы рукi i загароджваючы дарогу п’яным хлопцам, закрычала зноў старая яўрэйка.

— Цыц, пархатая! — скрыгнуў зубамi i зажмурыўся Рысек Пясэцкi.

— Дальбог, дзе тыя палiцыянты, — сказала даўганосая з быстрымi вочкамi маладзiца i на выпадак чаго схавалася за Мiцю. — Вунь як чалавека збiлi.

За закурэлым акном аўтобусiка Мiця ўбачыў акрываўленага з раскалмачанымi пэйсамi яўрэя. Ён абцiраўся ярмолкай, размазваў па вусах i шырокай раскладзiстай барадзе кроў.

— I спытай за што? — Старэнькая кабета падтрасала на плечы аб’еханую суконную хустку.

— За што?.. Вуньдзека, кажуць, мейсца не саступiў.

— Каб яны ўжо каменем селi, — закляла старэнькая кабета.

— У Польсцы мейсца тылько для полякув! — пахiснуўся i, страцiўшы раўнавагу, неяк бокам паляцеў сюды на Мiцю Рысек Пясэцкi. Цяў падкоўкаю чаравiка Мiцю па назе.

Што было ўжо сiлы, плячом i локцем, Мiця пхнуў яго ў плечы. Растапыранымi рукамi Пясэцкi пляснуўся ў аўтобусiк, пастаяў так, звесiўшы голаў, i раптам, нiбы працверазеўшы, павярнуўся. Нейкаю сiняватай дурнатою, як у раз’ятранага сабакi, заблiшчалi яго вочы:

— А, то ты, хаме? Псякрэў, скурвiсыну!..