Чужая бацькаўшчына

— Вой, капай тут, не лезь глыбей, няхай крые бог, — сказала яна, памаленьку вылазячы i чуючы, як невядома чаго балiць крыж.

— Вот не бойся!

— Ага, скажаш… Я ж пайду… Дык ты ўжо глядзi не лезь глыбей.

— Людзi ж во лезуць. А тут з берага будзем калупацца, — i, кiнуўшы на абсыпаны жоўтымi каткамi куст вербалозу свой шарачковы пiнжак, мацней зацюкаў капачом у глухой, глыбокай яме.

«Вот якi», — крышку зазлавала Алеся i, абыходзячы панурага каня, што жаваў з мяшка хрумсткi авёс, скiравала на пустую палявую дарогу, што каля маладога акрыялага жыта ўжо займалася дробнаю, як расада, травою.

За сiваватымi, як высушанае сена, грудамi чарнела голым карычняватым прысаддзем вёска. Збоку ад яе сiнеў лес, як падрэзаны груд з мелам, белаю пасмаю цягнуўся стракаты бярэзнiк.

Алеся пайшла, заварочваючыся ад ветру i чуючы, як ён пахне ўжо нагрэтаю кiслаю зямлёю, маладым жаўтлявым, мусiць, прыпрэлым жытам. Падпарвала, як збiраючыся на дождж.

У лагчынцы пры лужку, што зазелянеў нiзкаю дзяцелiнкаю i жаўтлявым па леташняй траве мохам, дзе ўжо серабрыўся пацеркамi каткоў шары вербалоз — у iм цёплым гудам звiнелi пчолы, — бегала, наставiўшы чубок, кнiгаўка. Падняўшыся з крыкам, вiлася над Алесяю.

Яе востры расцяжны крык нейкiм болем зашчымеў у Алесiнай душы, нагадаў даўняе маладое лета, калi на балотцы цвiла белымi кутасiкамi конская цыбуля i гэтаксама каналi ад крыку, адводзячы ад свайго плыценькага, з чатырма стракатымi яечкамi, гнязда, чубатыя кнiгаўкi.

I Алесi спомнiлася, як пляла з гэтае цыбулi высокiя, стаўбунаватыя капялюшыкi. Сядзела пры зялёным, у жаўтлявых хвосцiках, ялаўцовым кусце i, разамлеўшы на сонцы, заснула. Прачнулася ўжо ад пякучага, як агонь, болю. Падумаўшы, што гарыць, адкрыла вочы i ўбачыла над сабою чорны i няголены твар старога Мондрага — ён з усяе моцы сек Алесю пужкаю па босых нагах. Яна, яшчэ ўсё нiчога не цямячы, падхапiлася i тады ўбачыла, што няма нiдзе таго страшнага пажару, а кругом яе млосны ясны дзень з выцвiлым небам, зялёнае, абсыпанае, як камячкамi ваты, конскаю цыбуляю балотца, трывожны крык кнiгавак i што недзе, напэўна, убiлася ў шкоду яе дападная, ненаежная карова з лысаю цялушкаю.

— Я тэ пасплю, я тэ дам! — стары Мондры, як на яго брахалi — Тэкала, яшчэ прыпусцiўся за Алесяю, але ўжо, не дастаючы да ног, шлёгаў пужкаю па высокай лiловай мятлiцы.

Карова з цялём, паказваючы толькi свае спiны, чарнелiся ў далёкай лагчынцы — дратавалi Мондраву сенажаць.

— Ты мне сплоцiш, ты мне вернеш усё! — астаўшыся ззаду i блытаючыся нагамi ў высокай мятлiцы, гразiўся стары Мондры.

Як вострая стрэмка пад ногцем, у Алесi надоўга засела крыўда на Мондрых. I як толькi яна пайшла замуж у iхнюю хату? Чаму тады забылася пра гэтую пужку? Як яна не любiла iх усё жыццё. I iхняга Радзiвона нiколi за чалавека не мела. Божа, як ён быў ненавiсны ёй, калi яны пажанiлiся, калi ён кожнае божае ночы гэтак страшна хроп на ложку. А яна i вокам звесцi не магла, усё думала накласцi на сябе рукi. А хiба ж тое нявiннае дзiцятка душыла не праз iх, не праз Мондрых?

Можа, бог паслаў кару за тое нявiннае дзiцятка, што яе гэтак зачаравалi. Колькi ж яна адпакутавала за тую страшную хваробу! Хай карае i цяпер, але iх не будзе. Не! Бо ёй няма жыцця без Iмполя. I не будзе. Яны цi Iмполь— яна выбрала цвёрда, як адрэзаўшы, i ўжо назаўсёды.

Алеся ўчула, як макрэе ад гэтых думак спiна, як пацеюць рукi…

З-за грудка высунуўся i засвяцiў у вочы малады, ужо з першымi жаўтлявымi карабаценькiмi лiсцiкамi на вяршках, бярэзнiк. Каля яго шылася, захлёбваючыся ў каламутнай гразi, раз’езджаная, разбiтая калясьмi дарога — слiзкая ад леташняга счарнелага лiсця. На другi бок яе дрыжала i хiлiлася, паблiскваючы цёмна-зялёным шырокiм пер’ем, кусцiстае жыта. Над iм захлынаўся ад ветру жаваранак. Па шырокiм замежку цягнулася жардзяная загарадзь — на вiлаватых слупках ляжалi сухiя патрэсканыя жэрдкi. У раскiслую ад гразi вулiцу ўпiралася нiзкая, з маленькiм кутнiм акенцам i аб’еханаю, жаўтляваю ад моху страхою, першая ахонаўская хата. На ражках вiльчыка, разявiўшы жаўтаваты дзюбок i трапечучы растапыранымi крыльцамi, шчабятаў i падсвiстваў стракаты шпак. Дрыжала, адсвечваючы, яго зеленаватае волле. Ад вёскi пахла распаранаю гразёю i гноем. Алесi пад горла, пераварочваючы ўсё нутро, падкочвалася горкая млоснасць.

Алеся прыпынiлася, цiкуючы ў сухiя цёмныя вокны— цi яна таго знахара хата. У двары пад чорнымi, з абветраным рагатым голлем, яблынямi стаялi пафарбаваныя ў сiнi колер рамкавыя вуллi. На рэдкiм частаколе сохлi жоўтыя палiваныя збанкi. Надворак быў выбрукаваны. У канцы яго, каля расчыненага насцеж гумна, круцiлася прывязаная да маладое кучаравае бярэзiны чорная авечка — трапечучы белым хвосцiкам, малое, яшчэ нядужае, на раскарачаных цыбатых ножках, ягня таўкло авечку ў вымя. У чорнай пройме дзвярэй гумна нехта як кашлянуў. Алеся зайшла ў двор.

З гумна высунуўся вялiкi, як цяля, пярэсты сабака. Ён быў ненавязаны. Толькi цяпер Алеся згледзела, што ад хаты да гумна цягнуўся блiшчасты, абшморганы колцам дрот. Падняўшы голаў, сабака пустымi асалавелымi вачмi глянуў на Алесю. Губы ў яе задрыжалi, зашаптаўшы ўжо самi тую, што вучыла нябожчыца мацi, кароценькую малiтву: «Ад звера бягучага, ад гада паўзучага…» Алеся запнулася, з памяцi выскачылi апошнiя словы, помнiла толькi, што трэба тры разы перахрысцiцца. Яна скоранька махнула рукою перад грудзьмi. Зноў зiрнуўшы асалавелымi пустымi вачмi, сабака вiнавата ўгнуў голаў i пасунуўся да падрубы гумна, мусiць, чуючы там мышэй. Раптам уткнуўся мызаю ў норку i, задыхаючыся, засоп — пачаў драць пярэднiмi лапамi зямлю.

З поцемку гумна высунуўся тоўсты, у суконным вывьцвiлым фрэнчы i залапленых на каленях брычэсях гадоў пад пяцьдзесят чалавек. Знiякавеў, убачыўшы Алесю. Расставiўшы кароткiя рукi, пачаў азiрацца.

— Чакай, маладзiца, чакай, не iдзi! Тут недзека сабака, лiха яму.

— Ды вунь ён, — Алеся ўжо асмялела, учуўшы, што сабака яе не зачэпiць.

Чалавек закруцiўся, азiраючыся, убачыў нарэшце сабаку, падскочыў да яго, схапiў за нашыйнiк. Сабака, не азiраючыся на Алесю, гэльцаў, iрваўся да мышынае, ужо раскапанае нары — чмыхаў чорнаю, уцэцканаю ў сыры пясок мызаю.

— Цякайце ж у хату, а я зараз, адно сабаку навяжу…

У сухiх з аблушчаным токам сенях, што пахлi мукою i недзе чэрствым з варыўнi хлебам, Алесi нават зажадалася нечага кiслага. Нават надумалася зайсцi ў хату i папрасiць у гаспадынi. Але за парогам, стоячы на пляскатым, падзёўбаным вадою каменi, засоп гаспадар:

— Як жа ж прайшла ты? Сабака заядлы — не падлазь. Вэнь надоечы хлопцу руку перакусiў.

— А на мяне нат i не аказаўся, — зачырванелася Алеся, прыглядаючыся да нiзкага з тоўстымi чырвонымi шчокамi знахара — нейкiя пустыя, белаватыя, як у зваранай рыбы, вочкi глядзелi з-пад шырокага брыля шапкi.

Алеся адступiлася ад гэтых белых зяркатых вачэй, спытала:

— Цi нямашука ў вас лякарства ад прусакоў?

— Што ты, маладзiца. Ратунку ад прусакоў шукайце ў каго другога. Я — знахар, я лячу людзей, а не прусакоў.

Алеся сумелася, нiбы апёкшыся аб яго злосць. Але ж не iсцi з пустым назад.

— Мо пагодзiмся. Я заплачу. Мне трэба малады чэмер. Кажуць, ён добра памагае ад прусакоў.

— О, заядлая ты, сваё ўрвеш, спусту не дасi, — памякчэў знахар, убачыўшы, як Алеся выцягнула з кiшэнi звязаную вузельчыкам хустачку — там, чуваць было, шамрэлi грошы. — I не дзеля прусакоў табе, мусiць, трэба. Па вачах бачу…

— Падалося вам, дзядзька, — падкусiла губу Алеся.

— Не кажы, ад мяне не ўтоiшся. Я ж людзей навылет бачу. А чэмер у мяне знойдзецца…

Знахар зноў глянуў на Алесю, змераўшы яе з ног да галавы, i выйшаў з сяней.

Доўга знiмаў, грукаючы, павешаныя пры сцяне лёгкiя, зробленыя з тонкiх жэрдачкаў драбiнкi. Прыставiў iх у сенях i, сапучы, палез на гору.

Набраўшы на шапку сiвага ад пылу i збэрсанага павучыння, знахар спусцiўся адтуль, выняў з адтапыранае кiшэнi пучок рудаватага, як тытунь, чэмеру.