Пастка для рэха

— Сабака! — лаецца Фёца, адкопваючы са смецця кепку. — Дзіўны ён нейкі.

— Хто? — здзіўлена гляджу на яго я.

— Гэты Аляксей Міхайлавіч, — адказвае ён. — Чаго-чаго, а абяцаць яны ўсе мастакі. Паглядзім, чым усё абернецца.

— Можа, не пойдзем? — сумняваюся я.

— Як гэта — не пойдзем? Пойдзем.

Хутка міне гадзіна, як мы здзіўляем сваім знешнім выглядам пасажыраў, бавім час у чаканні Аляксея Міхайлавіча. А яго ўсё няма. І гэтая яго неабавязковасць пачынае раздражняць мяне.

— Можа ты нешта пераблытаў, можа ён у іншым месцы чакае нас?

— Яшчэ чаго, — злуецца Фёца і мітусліва зіркае па баках. — Сказаў, чакайце ля касаў, і апісаў сябе.

— Значыць, надуў...

— Фіг яго ведае, можа і надуў, — згаджаецца Фёца.

Чалавек, якога мы чакаем, знаходзіць нас сам. Яго нельга ні з кім пераблытаць. У такіх, як сцвярджае Фёца, усё напісана на твары. Мужчына нашмат старэйшы за нас. Яго вочы схаваныя пад чорнымі акулярамі. Апрануты без густу. Гэта толькі ўзмацняе мой недавер да яго асобы.

— Калі я правільна разумею, вы чакаеце мяне? — пачынае ён, не павітаўшыся. Здымае акуляры і пэўны час яго дапытлівы, пранізлівы позірк трымае нас у напрузе. Потым мужчына скіроўвае позірк у скверык і ківае галавою на незанятую лаўку: — Час мой абмежаваны, таму не стану спыняцца на дробязях. Некалькі слоў для знаёмства: па адукацыі я псіхааналітык. Мая праца — сацыялагічныя апытанні і маніторынгі.

Мы недаверліва пераглядваемся. Мужчына расшпільвае скураны кейс і дастае адтуль некалькі тыпаграфскіх бланкаў.

— Наколькі я зразумеў вас, вы збіраецеся супрацоўнічаць з намі, так? — цікавіцца ён між іншым, не адрываючыся ад папер. Мы маўчым.

— Час падумаць вам яшчэ выпадзе. Адмовіцца заўсёды паспееце, — усміхаецца ён і працягвае кожнаму па некалькі бланкаў. — Для знаёмства вам трэба адказаць на некалькі нескладаных пытанняў. Але ад вашых адказаў будзе залежыць, падыходзіце вы для працы ці не. Так што чытайце анкеты ўважліва і адказвайце на пытанні шчыра. Калі адказы нас задаволяць, з вамі будзе падпісана дамова. Асаблівую ўвагу звярніце на апошняе пытанне. На ўсё вам адводзіцца, — ён зіркае на кішэнны гадзіннік, — пятнаццаць хвілін…

Мы паглыбляемся ў чытанне. Пытанні дэбільныя, і гэта яшчэ больш насцярожвае мяне. Здзіўляе і тая сур’ёзнасць, з якою мы ставімся да ўсёй гэтай авантуры. Скоса пазіраю на Фёцу і заўважаю, што ў графе: «Вашы жыццёвыя праблемы?» — ён акуратна выводзіць: «Непаразуменне з грамадствам…» Слепа спісваю яго думку. Ад сябе толькі дадаю: «…і з самім сабой...»

Аляксей Міхайлавіч вывучае нашы анкеты. Мы з цікавасцю сочым за яго выразам твару, які мяняецца на працягу чытання, і на нешта спадзяёмся.

— Вось і ўсё... — падміргвае ён мне змоўніцкі. Гэтая тэатральнасць фальшывая. Усмешка псуе мне настрой канчаткова.

— Такое адчуванне, — смялею я да нахабнасці, — што вы ўсё за нас вырашылі самі і даўно.

— Чаму вы так лічыце? — незадаволена зіркае на мяне мужчына.

— Скажыце, каму на руку гэты спектакль? — злосна працягваю я. — Вы нават не палічылі патрэбным сказаць нам, чым мы станем займацца.

— Ваша праца — збор інфармацыі. Але аб гэтым мы пагаворым з вамі заўтра. Гэта першае. І другое. Вы сюды прыйшлі самі, вас ніхто не клікаў. Так што… І яшчэ. Чаму вы рашылі, што мы станем з вамі супрацоўнічаць?.. Калі заўтра я не прыду, вам не пашанцавала…

— А ў колькі гадзін вас чакаць? — спяшаецца Фёца.

— Скажам, а восьмай гадзіне.

Мужчына, не развітаўшыся, крочыць да стаянкі. Мы праводзім яго збянтэжанымі позіркамі. Ён адчыняе дзверцы машыны і вырульвае на вуліцу.

— Лажа!.. — вымаўляем мы, нібыта згаварыўшыся, у адзін голас. Усё гэта мне нагадвае нейкі вар’яцкі сон, а дурнота ў снах, як я гаварыў ужо, даравальная ўсім…

10

Безумоўна, гэта братава флейта. Мелеш пазнае яе — абшарпаную і трэснутую ў некалькіх месцах і цяпер наўрад ці прыдатную для выкарыстання, без футляра, апаганеную дотыкам мноства неахайных рук. Надрапаная на ёй шмат гадоў таму літара «Ч» амаль сцёрлася, і ўсё ж яна яшчэ сведчыць пра прыналежнасць сапраўднаму гаспадару. Людзі памятаюць тое, што яны хочуць памятаць…

Флейту Чыбе набылі пад дзень нараджэння, калі яму споўнілася шэсць гадоў. Ініцыятыва належыла айчыму, бо мара выхаваць з сына музыканта выспявала ў ім даўно. Удакладняць, чаму для сваіх мэтаў ён абраў флейту, ніхто з блізкіх не стаў, і без таго разумелі — задумка марная. Ну які з Чыбы музыкант? Мелеш на той час толькі вярнуўся з войска. Адносіны паміж ім і айчымам заставаліся па-ранейшаму складанымі. Каб не ўскладняць іх, ні ў якія хатнія справы ён не ўлазіў.

Гадаваўся Чыба хлапчуком капрызным. За два гады, пакуль Мелеш служыў у войску, ён мала ў чым памяняўся, хіба толькі падрос трошкі і папоўніў удвая свой слоўнікавы запас. У музычную школу яго сталі вадзіць па чарзе. Выпадала нярэдка гэта і Мелешу. Але, як бы таго не хацеў бацька, прывіць сыну любоў да музыкі з першай спробы не атрымалася. Са школы Чыбу вытурылі праз тыдзень зусім па банальнай прычыне. Мелеша выклікалі ў кабінет да дырэктара, і тлусты ачкарык, падобны хучэй да мясніка чым да музыканта, пасля непрацяглай выхаваўчай гутаркі цынічна заўважыў:

— На жаль, генія з вашага брата не атрымаецца. Так і перадайце бацькам.

— Гэта чаму? — здзівіўся Мелеш.

— Ён жа саплівы.

— І што? Усе дзеці саплівыя.

— Але яго соплі замінаюць іграць. Яны цякуць ручаём. Гэтага вам не перадаць!..

Ад сваёй задумы айчым не адмовіўся. І праз год Чыбу ў чарговы раз прывялі ў музычную школу. Напэўна, айчым ўсё ж на нешта спадзяваўся, інакш як можна патлумачыць гэтую яго настырнасць. Мінула яшчэ некалькі гадоў, і з брата атрымаўся някепскі музыкант. Мелеш за гэты час абзавёўся сям’ёй і жыў асобна. Бачыліся з братам яны цяпер рэдка. І ўсё ж на свой выпускны вечар Чыба яго запрасіць не забыў. Згодна з праграмай, братаў нумар быў заключным, а таму, каб паслухаць у яго выкананні знакамітае «Soft on Top» («Мяккасць на вяршыні»), Мелешу давялося чакаць амаль паўтары гадзіны. Чыба іграў бездакорна, як сапраўдны майстра. І калі яго выступ закончыўся, зала разрадзілася шквалам працяглых апладысментаў. Мелешам авалодала пачуццё гонару. Заўважыў ён задаволенасць і на твары дырэктара школы — таго самага тлустага мясніка-ачкарыка, які выклікаў яго некалі да сябе ў кабінет. Сядзеў ён на першым радзе, каля сцэны, і Мелешу, для таго каб абмовіцца з ім словам, давялося праціскацца праз усю залу. Гэта быў ужо сталы чалавек, з сівізною ў валасах. Ён нервова папраўляў акуляры і час ад часу неўпапад чухаў патыліцу.

— Скажыце, хто гэты хлопчык, які толькі што выконваў «Soft on Top»? — цынічна пацікавіўся Мелеш.

— Флейтыст? — перапытаў ачкарык, не здагадваючыся, на што яму намякаюць.

— Так.

— Гэта наш лепшы вучань… А ў чым справа?

— А памятаеце, за што вы яго аднойчы вытурылі са школы? — спытаў Мелеш і не стаў чакаць адказу, ўдакладніў: — За яго соплі. Не шкадуеце цяпер?

Дырэктар мітусліва паправіў акуляры.

— Але ж ён цяпер не саплівы, — знайшоўся ён з адказам.

— Таму і не саплівы, што сам навучыўся выціраць іх, — іранічна ўсміхнуўся Мелеш.

— Адкуль яна ў цябе? — пытаецца Мелеш, разглядваючы флейту.

— Яе выкінулі тыя, — няўпэўнена тлумачыць бязногі.

— Хто? — спяшаецца Мелеш.

— Гэтыя людзі, незнаёмыя мне.

— Колькі іх было? Што за машына? — спыняе яго Мелеш.

— Трое. Маркі не ведаю. Падобная да нашай «Нівы»…

— Джып?

— Магчыма.

— Месца, дзе ты знайшоў флейту, паказаць можаш?

— Магу.