Sisterdark / Сястра-Цемра
Шрифт:
11. Пачварынка
Пасля дзявятага класа я планавала кнуць школу пайсц вучыцца якую-небудзь хабзу, але наша класная кранца мяне пераканала. Выклкашы мяне на прыватную размову, яна паведамла, што мяне цудоны патэнцыял я магла бы нават пацягнуць унверстэцкую праграму, аднак з няпонай сярэдняй адукацыяй н як нвер мяне не возьмуць, таму "Таса, не ламай сабе жыццё! Пакнь для сябе шанец, атрымай атэстат, а там ужо будзеш вырашаць, як паступць далей". Настанцу я паслухала засталася дзясятым класе -- выключна дзеля "корачк", бо на вучобу я забла жо дано. Калсьц я спрабавала цялёпкацца, гадзнам мучачыся над якм-небудзь прыкладам ц задачай, але звычайна сё заканчвалася стэрыкай, я шпурляла на падлогу сшытк падручнк пачынала румзаць, адчувачы сябе понай крэтынкай. Маме галаву не прыходзла дапамагчы мне з хатнм заданням, а на рэпетытара нас грошай
Зрэшты, была школе пара-тройка прадмета, якя я вучыла з задавальненнем. Мова лтаратура, у прыватнасц. Чытаць мне падабалася, псаць таксама. Сачыненн мяне засёды атрымлвался добра. Родную мову лтаратуру нас выкладала Барбара Казмрана, якая была па сумяшчальнцтву нашай класнай кранцай. Была яна трох дзвакаватая, часам размаляла з партрэтам Купалы, як все на сцяне кабнета, расказвала нам, як калсьц юнацтве яна безнадзейна закахалася Сотнкава нават таемна псала яму лсты. Барбара Казмрана весь час заклкала нас чытаць, чытаць як мага больш, бо чалавек, як шмат чытае, сам здольны напсаць кнжку! 'Аляксандр Сяргеевч Пушкн каза, што прачыта дванаццаць вазо кнг, - гаварыла яна.
– Паспрабуйце прачытаць хаця бы адзн воз, хто ведае, можа, сярод нашых выпускнко будуць свае Мцкевчы Канапнцкя!'. Вось гэта мне падабалася. Чытала я многа, сапрады хацела напсаць кнжку. Прада, я яшчэ не ведала, пра што яна будзе...
Таксама я любла гсторыю, дакладней, мне падабася наш гсторык Альгерд Алегавч. Памж сабой мы звал яго 'маньякальшчык', у сэнсе 'нярымслвы', гэта было давол трапна. Ледзь не кожны рок Альгерд Алегавч пачына са слова: 'Адкладзце свае падручнк, там напсана глупства!', пасля чаго пачына расказваць, як там было на самай справе. Апавяда ён захапляльна з такм мпэтам, нбы сам бы непасрэдным удзельнкам гстарычных падзей. Яго я засёды слухала, сташы дыханне, пра што б ён н апавяда - хоць пра заснаванне Наваградка, хоць пра князя-вакалака Усяслава, хоць пра БНР Збройны Чын.
Апроч таго, Альгерд Алегавч захапляся гсторыяй нашага мястэчка пса гстарычыня нарысы, якя друкавался газеце 'Овельская прада'. Асаблва яго цкавл паны Кунцэвчы, а больш за сё пан Славамр, той самы, як пабудава лесапльню з'еха у Францыю. Пра тую лесапльню Альгерд Алегавч дзесьц адкапа дзвосныя факты.
Лесапльня была прадметам гонару пана Славамра. Ён збудава яе паводле нейкх ерапейскм стандарта сталява на ёй магутны паравы рухавк, як выпса ажно з Англ. Для нашай тагачаснай глухмен гэта было сур'ёзным дасягненнем прагрэсу.
Дзным было тое, што амаль нхто з тутэйшых на той леапльн не працава. Пан Славамр панайма нейкх 'басурмана' -- ц то цыгано, ц то мурына, якя жыл шатрах у парку ля панскай сядзбы, н Овельск, н навакольныя вёск нкол не заходзл. Местачкоцы ж у большасц сваёй лчыл, што насамрэч някя гэта не цыганы, а самыя сапрадныя чэрц з пекла, на лесапльн сваёй пан Славамр займаецца зусм не лесанарыхтокам, а чорнай магяй. А вядзьмарству ён нбыта навучыся па нейкай 'ксёнжцы'*, якую ён куп у вандронага гандляра кнгам па прозвшчы ц то Нчыпарэнка, ц то Нчыпарэск, як, меркавана, бы самм Д'яблам у чалавечым аблччы.
Адзным тутэйшым, як працава на пльн пана Славамра, бы Яромка Ляпец. Асобай ён бы давол каламутнай. Бацька ягоны, беззямельны селянн Пархом Ляпец, падчас пастання Калноскага значальва адзн з каравульных атрада, якя вял барацьбу з пастанцам. Пасля задушэння пастання Пархом атрыма ад генерал-губернатара вялзны надзел зямл (адцяпаны, мж ншым, у шляхцча Крушнявецкх, якх саслал Сбр), адно мгненне ператварышыся з халопа-галадранца заможнага чалавека.
Сын ягоны, Яромка, кар'еру зраб не менш яскравую. На бацькавы грошы ён атрыма прыстойную на той час адукацыю, вывучышыся грамаце Пецярбурзе, ладкавася на лесапльню пана Славамра, дзе заня пасаду загадчыка.
Рэпутацыя Яромк была няважная. Местачкоцы таксама лчыл яго ведзьмаком, тольк рангам нжэй, як нбыта дапамага пану Славамру ягоных акультных экзерссах. Апроч таго, Яромка бы вядомы як невыправмы распуснк прапойца, хаця ён ме законную жонку трох дзяцей, гэта не замнала яму гуляць па дзеках п'янстваваць у кабаках. Гэтыя схльнасц яго загубл. Аднойчы позняй восенню, на самыя зазмк, Яромка чын п'яны дэбош у местачковай карчомцы, а ранцой яго знайшл на беразе Овельк з праламанай галавой. У самм факце Яромкавай смерц не было нчога звышнатуральнага, улчваючы ягоны лад
жыцця. Насцярожвала ншае. Загну ён незабаве пасля знкнення пан Ядвс -- а паводле афцыйнай верс яна менавта знкла, бо нхто так не бачы яе мёртвай. А потым пан Славамр уцёк у Францыю, дзе пражы да самай смерц, на родную Овельшчыну ён больш не вяртася...'Здаецца мне, што за см гэтым хаваецца сапрадная дэтэктыная гсторыя, вартая пяра Конан Дойля Караткевча, -- сказа Альгерд Алегавч, расказашы нам гэту гсторыю, -- Наш стары Овельск мае шмат таямнц, якя яшчэ трэба разгадаць!'.
Шчыра кажучы, чхаць я хацела на пано Кунцэвча, на п'янцу Яромку, аднак пра чорную магю мне спадабалася. Пасля рока я нават падышла да Альгерда Алегавча спытала, ц ёсць у яго яшчэ якя-небудзь звестк пра вядзмарства на Овельшчыне, а таксама пра зносны тутэйшых з Д'яблам?
Альгерд Алегавч страшна зрадавася.
– - Уцешна, што вы праяляеце цкавасць да нашай мнушчыны, Таса!
– - сказа ён. Да сх вучня, нават да першаклашак, гсторык звяртася выключна на 'вы'.
– Што ж, з задавальненнем паспрыяю гэтым вашым пачынанням.
ён упёр мне цэлы стос раздруковак свах уласных артыкула, а таксама спс лтаратуры, якую варта прачытаць, да некальк адрасо гстарычных нтэрнэт-сайта, дадашы, што чакае ад мяне рэферат паводле любой з прапанаваных крынц, на мой выбар. Я была жо не радая, што спытала -- корпацца паперах мне зусм не карцела. Аднак рэферат я напсала. Атрымася каротк нарыс пра Чорта Мост, як заканчвася словам: " нават цяпер, эпоху дабрабыту стабльнасц, мост не-не дый пакажа свой д'ябальск нора". Альгерд Алегавч сказа, што гэта не рэферат, а эсэ, але сё рона пастав мне "выдатна". нават больш. Ён дасла маё сачыненне рэдакцыю 'Овельскай прады'. Гсторык, прада, не гарантава, што яго надрукуюць, але ж спроба не хвароба. Яго надрукавал.
Кал ранцой я знайшла паштовай скрын квток на атрыманне ганарару, я не магла паверыць свам вачам. Мне нават здалося, што гэта нейкая памылка. У той дзень урока гсторы нас не было, але на перапынку я зайшла настанцкую паказала квток Альгерду Алегавчу. Той засмхася.
– - Ну што ж, Таса, мае вншаванн! Будзем лчыць гэта вашым лтаратурным дэбютам. Я вельм вам ганаруся.
Атрымаць ганарар я мусла на пошце, я ледзьве дачакала канца занятка. Сума ганарару была мзэрная, Упрэвцкая канторка плацла мне разы больш, але не гэта было галонае. Я здзейснла лтаратурны дэбют, мною ганарацца, вось што!.. Пасля рока я нават з Цмкам гуляць не пайшла, адразу ж пабегла на паштамт, як месцся на брукаванай плошчы старажытнай частцы Овельска.
Мой святочны настрой бы азмрочаны неспадзяванай сустрэчай з Лёнем Захаравым. На шчасце, яго я заважыла першай. Угледзешы ля паштамта Пачварынку -- Лёневу барвовую матацыклетку, я вылаялася напаголасу: "Блн!.." спешна рэцравалася за газетны кёск. Мне пашанцавала -- мяне ён не бачы, бо ягоная вага была засяроджана на матацыклетцы, якая не заводзлася, ён бы адзн -- прынамс сябрука яго Жыхара паблзу бачна не было.
Лёня кну школу год таму, за гэты час зрабся зусм адмарожаным. Хаця не горшым, зрэшты, чым Жыхар, як бы найрэдкм быдлам, дзея, што галаву роцца, цешыся понай непакаранасцю, таму што яго татачка значальва Овельск РАУС. Гэтыя двое весь час абвался разам, а я бегала ад х, як нсургент ад жандара, мкнучыся не сутыкацца з м н горадзе, н дварах, н гаражах. Аднак гарадок наш бы маленьк, натрапць на Лёню ц Жыхара, ц на х абодвух можна было дзе загодна. Грошы яны з мяне, як з малалетак, не трэсл, але кожны раз страчал мяне такм эптэтам, што вял вушы, асаблва Жыхар старася, яго 'курва' 'шлёндра' было яшчэ самым бяскрыдным. Яны рагатал, а я пачувалася такой уквэцанай, што хацелася памыцца. А аднойчы, кал я мела глупства вяртацца дамо цераз гаражы, яны схапл мяне за рук пацягнул свой ангарчык. Я тады выдралася, пакнушы гаражы сваю школьную сумку, ды рванула дадому. Добра хоць, што ключы ад кватэры я трымала кшэн, а не сумцы. Ужо дома я бачыла, што мяне се рук сняках, а куртка разадрана. Мяне дога яшчэ трэсла калацла, а таксама я ламала галаву, як патлумачыць маме страту сумк, у якой, апароч падручнка, бы яшчэ мабльны тэлефон, кашэль з грашыма пашпарт, як я тольк-тольк атрымала. Прада, на друг дзень я знайшла сумку пад Чортавым мостам, яна валялася на гразкм беразе Овельк напалову вадзе. Дзна, але з сумк нчога не прапала, нават грошы, хоць размоклыя, был на месцы, а вось маблка здохла, насёрбашыся вады, яе прыйшлося выкнуць. Потым я сказала маме, што пусцла яе рэчку. Пасля таго здарэння гаражы я больш не совалася тольк малла Бога, каб пра тыя звадк не даведася Цмка. Што будзе, кал ён заесца з Лёнем Жыхарам, я не жадала нават думаць.