Sisterdark / Сястра-Цемра
Шрифт:
Скурчышыся за кёскам, я глядзела, як Лёня, схлшыся над стырном, безвынкова спрабуе уключыць запальванне. Матацыклетка, старажытная, як дыназар, была з норавам нярэдка выкдвала конка, глухла, губляла дэтал адмалялася заводзцца. Мне прыгадалася, як Лёха, Лёне брат, загнулы шмат гадо таму, калсьц таксама ваява з гэтай ламачынай, часам лаючы яе апошнм словам, хаця пытання аб купл новага матацыкла нават не паставала, бо Пачварынку сваю Лёха люб, як наравстага канька. Цяпер Пачварынка перайшла спадчыну да Лён. Пасталешы, Лёня ста вельм падобным на свайго нябожчыка брата, ён нават апранася гэтак жа -- у джынсы клятчастыя кашул. Аднак Лёха бы добрым, я нкол не адчувала ад яго пагрозы. Лёня ж бы вылюдкам, якому я шчыра жадала адправцца на той свет услед за брацкам, таемна спадзеючыся, што кал-небудзь
Мнула хвлн дзесяць, кал Пачварынка, нарэшце, змласцвлася. Ранушы: "Ггггг-ааххх!", яна пачала трэсцся вывяргаць клубы дыму, як цмок, а затым павольна, нбы нехаця, паехала. Вельм своечасова, бо я жо стала нервавацца разважаць, як бы мне незаметку ад Лён звалць з плошчы, бо сядзець тут да прыцемка мне не смхалася. Дачакашыся, пакуль матацыклетка знкне за рагом вулцы, я выйшла са свайго сховшча.
– - Пачварынка. Кал ж ты жо здохнеш?
– - прамовла я з пачуццём рушыла да паштамта -- забраць свой ганарар.
_________
* Кнзе, кнжыцы (польск., трасянка)
12. Склад злачынства
Першая чвэрць наблжалася да завяршэння, амаль па сх прадметах адзнак мяне выходзл няважныя -- горшыя нават, чым звычайна. Падчас класнай гадзны Барбара Казмрана, падагульняючы вынк чвэрц, прайшлася па мне, сказашы, што за апош час я моцна 'з'ехала', гэта асаблва крыдна, улчваючы, што я зусм не дурная ц няздольная, а проста лайдачу. Я сядзела, апусцшы вочы долу, не пярэчыла, бо гэта было прадай. Але, прынамс, па некалькх прадметах мяне выходзла 'выдатна' чвэрц. Па абедзьвюх лтаратурах - рускай беларускай, бо се праграмныя творы я прачытвала запоем ад корк да корк, а таксама па гсторы, бо я была захапленн ад нашага Альгерда Алегавча старалася дзеля яго. Па-першае, я была дзячна яму за публкацыю майго сачынення. Па-другое, ён неяк абмовся, што пша кнгу пра Овельскую данну, пасля гэтага я пачала глядзець на яго амаль як на жыхара неба. Я сама спадзявалася кал-неудзь напсаць раман, ц хаця б аповесць, а Альгерд Алегавч бы ужо спрактыкаваным псьменнкам, ён пса нарысы, якя друкавал газетах, ме кнжку, няхай сабе няскончаную.
Даведашыся, што ён збрае гстарычныя матэрыялы для сваёй кнг, я загарэлася дэяй зрабць свой унёсак таксама. Было, канечне, малаверагодна, што мне пашчасцць натрапць на як-небудзь ункальны дакумент, як б яго зацкав, але чым чорт не жартуе?
У мяне дома някх гстарычных матэрыяла не было быць не магло, у чым я лшн раз упэнлася, ператрэсшы шафы шуфляды з паперам. Тады я звярнулася да Цмк. Паразважашы, той злаз на гарышча, пакорпашыся валзцы са старым газетам часопсам, прыцягну мне некальк нумаро 'Овельскай прады' за сямдзесятыя васмдзесятыя гады.
Перашуфлявашы газеты, я не знайшла нчога вартага ваг, аднак адзн нумар мяне зацкав. Гэта бы выпуск 'Овельскай прады' за лпень 1979 года. На першай паласе месцлся партрэты дарнка Овельскага драбльнага цэху, на развароце -- пастановы райвыканкама вестк з палё, а на апошняй старонцы - карыкатура на дзядзю Сэма, гумарэска пра лайдако-захрыбетнка, а таксама невялчкая нататка пра побыт норавы тутэйшай дарэвалюцыйнай буржуаз.
Героем нататк бы, што характэрна, пан Славамр Кунцэвч. Як вынкала са зместу, пан Кунцэвч бы не проста эксплуататарам-самадурам, як здзеквася з бедных сялян, але яшчэ сапрадным крымнальнкам. Ён жорстка заб жонку, прыранавашы яе да нейкага студэнта, а цела выкну у рэчку, папярэдне 'наздзекавашыся над м самым нялюдскм чынам'. Фраза была пабудавана менавта так, давол абстрактна, але мне чамусьц здалося, што размова йдзе пра расчлянёнку... Потым пан Кунцэвч збег у Парыж да канца жыцця спакойна жра брыёшы на Елсейскх Палях, цешачыся ласнай беспакаранасцю агульным беззаконнем. Далей шл панегрык Савецкай уладзе, пры якой пана Кунцэвча, несумнена, прысудзл б да вышэйшай меры пакарання, вогуле
Савецкм Саюзе падобныя злачынствы немагчымыя, бо Рэвалюцыя назажды пазбавла наш працоны народ ад гэткх вылюдка...Вось гэта была цкавостка. Пра самагубства Ядвс ведал се, але расчлянёнка - гэта штосьц прынцыпова новае. Я прынесла газецну школу паказала яе Альгерду Алегавчу. трох расчаравалася, даведашыся, што гэта для яго зусм не навна. Выразку з газеты за лпень 1979-га ён захова адмысловай тэчцы, у якую збра, так бы мовць, кампрамат на пана Кунцэвча. Гсторык патлумачы, што гэта, бадай што, адзны артыкул, у якм простым тэкстам гаворыцца пра забойства тойванне трупа. дада, мж ншым, што сялякя жудасц накшталт крымнальных навн у савецкх газетах не друкавал, аднак гэтая нататка была злосным памфлетам на буржуазю, таму цэнзура яе прапусцла.
– - Вы мяркуеце, гэта прада? Наконт забойства?
– спытала я.
Гсторык паква галавой.
– - Нататка выглядае давол сумненай, аднак я не думаю, што савецкая раённая газета стала б друкаваць пустую журналсцкую сенсацыю. Атар артыкула, напэна, валода нейкм фактам веда, пра што пса. Прынамс, зараз я спрабую гэта высветлць. Бачыце подпс пад артыкулам -- Юрась Нетутэйшы? Пседанм, вдавочна. Хацелася б даведацца, што гэта за асоба, галонае, дзе ён выдабы гэтыя звестк.
– - А што, зусм някх сведчання не засталося?
– спытала я.
– - Ну чаму ж, тое-сёе захавалася. Гэту справу разгляда павятовы следчы. Пасля сталявання Савецкай улады дарэвалюцыйная дакументацыя заховалася мясцовым архве НКУС. Як, па рон лёсу, размяшчася былой сядзбе Кунцэвча... Падчас вайны шмат чаго было страчана, але матэрыялы следства захавался. У прыватнасц, паказанн самога пана Кунцэвча. Ён сцвярджа, што яго ветраная жонка цякла з маладым каханкам, але ён, чалавек памярконы, даруе здраду не стане х пераследваць, няхай яны будуць шчаслвыя, Пан Бог м суддзя. Таксама прыводзлся сведчанн аднаго селянна з тутэйшых, як нбыта бачы на гасцнцы фурманку, у якой ехал пан Ядвся з каханкам. Следчы палчы гэта пераканачым закры справу, не знайшошы складу злачынства.
– - Чакайце, а Чорта мост?!-- выклкнула я ашаломлена.
Гсторык усмхнуся.
– - Але, Таса, менавта так разбураюцца мфы. Тут вам кожны местачковец раскажа, што пан Ядвся скончыла жыццё врах Овельк, кнушыся з Чортава моста. Аднак мост у гэтай справе нават не згадваецца. Гэта прыгожая легенда, ужо пазней прыдуманая тутэйшым. Але, з ншага боку, гэта вельм паказальна. Народ не паверы у версю следства, таму з'явлся гэта гсторыя пра самагубства. А што там адбылося на самай справе, нам яшчэ трэба высветлць...
Тут празвне званок, гсторык, перапрасшы, падхап свой чамаданчык паспяшася на рок.
***
Кавярня грамадхарчу, у народзе званая 'Ля Гастранома', в'ыклкала б замлаванне кожнага аматара савецкага рэтра. нтэр'ер тут не мяняся, напэна, з часо Перабудовы -- прынамс цёця Тоня казала, што часы яе дзяцнства сцены кавярн был пафарбаваны ва сё той жа зялёна-салатавы колер са стылзаваным арнаментам пад самай столлю, па кутах всел гэткя ж кашпо з жота-чырвоным пластыкавым кветкам, гардзны на вокнах засёды был пыльным, а пластыкавыя столк - падрапаным агдна лпкм, нават пасля таго, як па х прайшлася мокрай анучай прыбральшчыца. 'Сняко', прада, было значна менш, а над барнай стойкай замест тэлевзара всела радыёкропка, па якой перадавал класчную музыку, таму гэтую установу, хоць з некаторай нацяжкай, можна было назваць культурнай.
Цяпер у ншы над барнай стойкай стая тэлевзар, як увесь час бы уключаны ро дурным голасам, бо гучнасць была неадрэгуляваная, а наведнкам кавярн был, галоным чынам, тутэйшыя забулдыг, бо тут прадавал чарнла гарэлку на разл, тут было цёпла, адсюль не выганял.
Таксама гэта было адзнае месца Овельску, дзе рабл мой улюбёны малочны кактэйль -- крута збты, з кавалачкам лёду, якя храбусцяць на зубах, пеннай верхавнкай, аздобленай калцам цынамону. Кал мелся лшня грошы, я заходзла сюды пасля рока, бо дзеля малочнага кактэйлю я гатова была стрываць 'сняко', тэлевзар, хмурную фзяномю буфетчыцы, якая, мяркуючы па выразу твару, люта ненавдзела сваю працу, гэту кавярню, яе наведнка, мяне асабста сё чалавецтва агуле. Аднак кактэйл яна мяшала дзвосныя, трэба аддаць ёй належнае.