Восень пасярод вясны

— Ці шчаслівы? — Сыракомля ўвесь вечар адчуваў побач маўклівую прысутнасць Галены. — Вядома, не! На шчасце я зусім не маю часу. Усё пладжу і пладжу сваіх няшлюбных дзяцей.

— Якіх? — вочы Янінкі акругліліся.

— Ну, вершыкі. Якія ж яшчэ могуць быць дзеці ў чалавека, да якога абыякавыя ўсе жанчыны.

— Так ужо і ўсе! — не адразу паверыла Янінка. — Калі гэта сапраўды так, то я пану глыбока спачуваю. Бо нашто тады жыць!

— Каб сцвердзіць сябе і застацца ў вяках! — Сыракомля так і не зразумеў, ці то Яцак іранізаваў, ці то гаварыў шчыра.

— У вяках? Але ж навошта? Якая мне розніца, што скажуць пра мяне пасля маёй смерці, у нейкім там дваццатым стагоддзі?! Ці напішуць недзе, як пра пана Сыракомлю, ці нічога не напішуць… Трэба жыць пры жыцці! Жыць цяпер!

— Бачыце: супрацьлеглая вашай п-пазіцыя. Вы заклікаеце жыць толькі надзеяй, а п-пані Яніна — толькі сённяшнім днём.

— Дзе ж тады ісціна? Я зусім ужо нічога не разумею ў сягонняшніх спрэчках, — прызнаўся Лакуціеўскі.

— Праўда, як гэта часта бывае, знаходзіцца п-пасярэдзіне.

— І я не ўсё зразумела, — адважылася Ядвіга. — Раней пан Сыракомля казаў, што трэба мець у сэрцы надзею. Значыць — надзею і ў каханні… А цяпер пан безнадзейна гаворыць пра жаночую абыякавасць. Адно другому неяк супярэчыць.

— Нічога, сэрданька, не супярэчыць. Каб мець надзею ў каханні, нельга піць свой келіх да дна. Бо на дне яго заўсёды застаецца некалькі кропель атрутнага расчаравання, — Сыракомля свядома ішоў на тое, каб прычыніць боль Галене. — Таму піце каханне, расцягваючы яго ў часе. Каб засталася яшчэ кропля надзеі.

— Прыгожа сказана! Але як пан уяўляе гэта расцягванне? — Янінцы не цярпелася пачуць нешта больш рэальнае.

— Панове, панове, — разнервавалася Галена. — Не забывайце, што ў нашай кампаніі яшчэ не ўсе ўшчэнт сапсаваны.

За сталом замаўчалі. За выключэннем Марыські кожны мог прыняць або і прыняў апошнюю фразу Галены на свой рахунак.

— Але ж пан Сыракомля не адказаў на другую частку пытання маёй сястрыцы, — знайшоўся нарэшце гаспадар. — Што трэба пану для сапраўднага шчасця?

— Нямнога, — кісла ўсміхнуўся паэт. — Усяго толькі, каб, калі я памру, на маё пахаванне прыйшло трое сяброў, трое ворагаў ды яшчэ ветрык з роднага поля і дожджык з свойскага неба. А што ж болей чалавеку патрэбна!

— Гэта мы ўжо чыталі ў вершы! А калі гаварыць с-сур’ёзна?

— Калі гаварыць сур’ёзна, то, міленькія вы мае, таксама нямнога. Бо чым болей чалавек хоча і чым меней мае, тым большае яго няшчасце… Хацеў бы быць смелым. Бо толькі смелы чалавек не дрыжыць за сваё жыццё і гатовы яго прынесці ў ахвяру айчыне. Хацеў бы дажыць да такой улады, якая паважала б паэтаў, нават смелых, і нават вянчала б іх лаўрамі на гарадскіх плошчах…

— А хцял бы пан поменяць сен мейсцэм з самым Міцкевічэм?

— Не, не хацеў бы. Яго слава — гэта яго слава. Апрача ўсяго, ён ужо мёртвы, а я пакуль што жывы… І, калі гаварыць па шчырасці, хацеў бы на старасць мець якую валоку сваёй зямлі. Сваім пяром зарабляў бы тады грошы, а на іх наймаў бы сялян, каб яны абраблялі мне поле. За працу плаціў бы сумленна і не толькі грашыма, але і навукай.

— Тыле тэго жычэня? — здзівіўся граф. — То прошэн пшыежджаць до мне на Подлясе, і я даен дзве влукі земі!

— Дзякую сардэчна пану! Але акрамя роднай Літвы я сябе нідзе не ўяўляю. Запраілалі ў Варшаву — не паехаў. Там у вас няма нават салаўёў для натхнення, — Сыракомля закашляўся.

— Цікава, — выкарыстаў сітуацыю Каліноўскі, — а як сабе ўяўляе шчасце наш селянін?

— Шчасце? Не ведаю, пане, — кілішак, выпіты пасля чарговага тосту, прыдаў Грыве яшчэ больш смеласці. — А калі не ведаю, то як я магу адказаць?

— Ну, як бы ты, дзед, хацеў бы жыць? — растлумачыў Лакуціеўскі. — Мусіць, так, як паны: баляваць кожны дзень.

— Не, яе хацеў бы. Тады я стаў бы, як труцень паміж пчалыма. Не-а, без работы я адразу памёр бы.

— Якое нахабства, — не ўтрымаўся Дайнаровіч. — Мы ўсе з вамі — трутні!

— Цішэй, п-панове… Ну, дык што трэба чалавеку, каб ён быў ш-шчаслівы?

— Трэба, каб хлеб быў. Уволю хлеба і без мякіны. І каб зямелька свая. І каб ніхто над каркам з бізуном не стаяў.

— А цябе многа білі? Мусіць, мала! Бо не гаварыў бы абы-чаго! — Дайнаровіч злаваў і за сябе, і за жонку.

— Не-а, мяне білі ўсяго адзін раз. Бо я не панскі. Царскі я, і нядоімкаў за мной не бывае.

— Так за што ж тады білі?

— Даўно гэта было, калі яшчэ я хлапчуком быў. А біць мяне загадаў бацька таго дравяніцкага пана, што цяпер за сталом сядзіць, — Грыва адчуваў, што яму тут анічагусенькі не зробяць.

— Мой ойцец? — здзівіўся Дайнаровіч. І тут жа падумаў, што яны з мужыком, відаць, равеснікі.

— Але, панскі бацька. Сказалі мне раз, што ў Дравяніках злавілі маладога вядзьмедзя і што па вечарах на панадворку вучаць яго скакаць. Ну, думаю, пайду пагляджу. Прыходжу, аж на панадворку поўна людзей. Вядзьмедзь знаравіўся, не хоча скакаць. Тады яго стары пан скамандаваў на ланцугу на бляху цягнуць. Падлажылі знізу пад бляху агонь, музыку пачалі. Вядзьмедзь раве, поўсць яго смыліць. Ну, і шкода мне яго стала: жывы і на чалавека падобны. Схапіў я тады нейкае вядро з пойлам і плюхнуў ведзьмядзю лад ногі. А ён яшчэ болей спалохаўся, тузануў за ланцуг, парваў і ўцёк. Стары пан даў каманду мяне злавіць і адвесці ў канюшню. І ўжо, за перапрашэннем, білі, так білі, што сесці ўсё лета не мог.

— Помню, быў у нас такі выпадак, — пацвердзіў Дайнаровіч. — Значыць, гэта ты быў? Але ж сам і вінаваты: чаго не ў сваё лез?!

— А задак-то загаіўся, а злосць на п-пана, мусіць, надоўга засталася?

— А я адпомсціў яму! — прызнаўся Грыва. — Тайком ад бацькі зрабіў у лесе вялікі яловы крыж. Цёмнай ночкай прынёс у Дравянікі і ўкапаў у самым парозе.

— Ах ты, хам! — уз’юшыўся Дайнаровіч. — То і гэта ты зрабіў! А мы так і не ведалі, хто… Мала цябе, хаме, білі тады на канюшні! Каб ведаў, сказаў бы, каб секлі болей.

— Нельга ж так, п-пан Дайнаровіч. У кожным з нас, вядома, сядзіць звер. Але не трэба, каб ён браў верх і п-паказваў клыкі!

Нават Дайнаровічыха адчула няёмкасць за мужа і, каб улагодзіць сітуацыю, пачала апраўдваць свёкра:

— Пад канец жыцця то свёкар і не быў ужо зверам. Набожным стаў. Пасціўся многа. Зусім іншы чалавек стаў. То і грахі яго ўжо даўно дараваны.

— Зручнае апраўданне! — не сунімаўся Каліноўскі. — Паколькі чалавек кожны дзень іншы, то, выходзіць, ён і не п-павінен адказваць за ўчарашнія ўчынкі!