Чужая бацькаўшчына

Мужчыны, блiскаючы вясёлымi вачмi, знiмалi i вешалi на цвiкi ў сцяне свае суконныя кепкi, адзiн за адным падыходзiлi да цабэрка — мыць рукi, няўзнак зiркалi на стол, дзе стаяў ужо лiтр падкрашанае ягадалi гарэлкi.

XVI

На торг верасаўцы збiралiся загадзя. Гаспадынi перабiралi ў куфрах сваё палатно, дастаючы нязгоршы скрутак, але пакiдаючы на далей тое тонкае, вытканае з аднаго кужалю яшчэ ў дзявоцтве нябожчыцаю мацераю.

Мужчыны, падсеяўшы жыта цi скружыўшы ячмень, ссыпалi яго ў мяхi, зважвалi на пуды старым, з алавянаю булавою бязменам. Выграбалi з кадушак грэчку.

Верасаўскi гарох збытку не меў — шары чарвiвы бурчак цяпер мала хто купляў.

У цане былi лён ды семя. Але лён у верасаўцаў не радзiў: у самы цвет на яго нападала блошка — чорная з сiненькiм адлiвам кузюрка, што сточвала маладое сцябло.

Пакiнуўшы на развод дужых пад коляды ягнят, што ўмелi ўжо есцi з кошыка сена, прадавалi старую авечку. У самыя халады, калi пачыналi цялiцца каровы, укiнуўшы ў палукашак саняў i прыкрыўшы радзюжкай, вязлi на торг вушатых бычкоў i цялушак.

Патрэбны былi грошы, каб што прыкупiць у хату. Бо даўно звялiся тыя акуратненька расшчэпленыя на дзве палавiнкi запалкi. Брыдка ж штодня бегаць да суседа, узяўшы вышчарблены, аплецены дротам гаршчок, ды пазычаць жар, каб распалiць у печы,

Выйшла апошняя кропля газы, пазычаная ўсё найбольш на прыстаўлены да бутэлькi карабок запалак. I колькi назбiралася тых карабочкаў. А сусед, лiха яму, скупы дый, мусiць, не верачы, што тую газу сышчаш, ужо знарок i недацэджвае.

Не шкодзiла б прыдбаць i новы, на сала, кубелец. Як звялiся тутэйшыя старавечныя лясы, звялiся ў Верасаве свае рэшаты, цэбры ды кубельцы…

Свае работы былi хiба выструганая з дзiкае грушы лыжка ды выдзеўбленыя з тоўстае, зваленае над рэчкаю алешыны ружовыя ночвы.

Нат дзеля граблiшча цi новага бiча верасаўцы ездзiлi за блiзкi свет у Восека, стары казённы лес, каб украдкам накарчаваць маладога грабу ды насекчы раўнюткага гарэшнiку.

Астатняе ўсё прыходзiлася купляць, прадаючы пудок жыта. Лiшку ў верасаўцаў не было, але прадавалi. Недарма кажуць: воз дадому возiць, санi — на базар. За тыдзень-два наперад згаворвалiся, хто з кiм паедзе i што павязе на продаж.

Змаўлялiся не толькi па суседстве цi па сваяцтве. У сяго-таго быў iншы iнтарэс…

Яшчэ за днi тры да Корсакаў забягаў Бронiк Лiтавар, прымасцiўшыся на калодзе каля парога i кiдаючы вострым вокам на лаву, дзе сядзела Хрысця — у руках у яе мiльгалi тонкiя пруткi: вязала шарую ў зялёныя пасачкi рукавiчку, — гаварыў, што збiраецца на кiрмаш: павязе прадаваць цяля i за адным, як кажуць, швом мог бы падвязцi кагонебудзь у Дварчаны.

— А чаму ж, Змiтрык во i паедзе. Газа вуньдзека выходзiць, — паказаў стары Корсак сваёю аблыселаю, з вянком чорных валасоў на патылiцы, галавою на заднюю сцяну, дзе вiсела палiца — там стаяў пачаты лiтр газы з прывязанаю да тоўстага рыльца мокраю вяровачкаю. — I солi не шкодзiла б. Пакуль маразэ, трэба ж было б каляду калоць…

— Соль вунь на печы камянее… Цэлая торба, — знайшоў адчэпку i занаравiўся тады Мiця. Лiтавара ён недалюблiваў.

— З’ездзiш, не звярэдзiшся, — Улас Корсак, зняўшы з цвiка, прытаптаў на лысым i белым, як рэдзька, цеменi пляскатую зашмальцаваную кепку, збiраючыся недзе на двор.

— Так, можа, Хрысця? — разявiўшы рот, махнуў галавою Лiтавар. — У вазку, як паню, правязу. Шкода, што ў яе каўняра лiсовага нямашука.

— Нябось, каб не скупы быў, дык купiў, — Хрысця шмарганула з суконнага клубка нiтку, накручваючы сабе на палец.

— Едзь, дальбог, куплю!..

— Хiба авечы цi цялячы, — засмяялася Хрысця, трасучы купкамi маладых грудзей.

— Куды яна паедзе, — азiрнуўся Корсак. — Хай во хату даглядае…

Выбiралiся на торг раненька — над Верасавам яшчэ шарэла абложная зiмовая ноч. Упоцемку шамацеў сухi снег. Злёг занач мароз — ачысцiлiся ад лёду шыбы, у запацелых вокнах душылася жоўтая яснасць. Пахла дымам ад саломы — нехта ёй распальваў у печы.

Мiця Корсак, месячы пухкi снег, што занач зацерушыў сцежкi i цяпер пахрумстваў пад нагамi, як сухое сена ў каня на зубах, выйшаў за высокi i белы каўпак свайго гумна на другую вулiцу. За дробным пераплеценым галлём вiшняў у Мондрых свяцiлiся вокны. На белай фiранцы поўзаў цемнаваты цень. За хатаю ў гумне па мяккiх шапаткiх снапах глуха бухалi два цапы. Iмполь з старым, устаўшы недзе, мусiць, з другiмi пеўнямi, малацiлi. У Лiтавараў на надворку, чуваць было, нехта кашляў. Мiця, перабегшы равок, падняўся на груд. З поля дзьмуў тугi, як нацягнутая радзюжка, вецер, сек сухенькiм снегам у твар. Наставiўшы з аднаго боку каўнер, Мiця зайшоў на Лiтавараў двор.

Бронiк з бацькам ужо запрагалi каня. У санках з высокiмi драбiнкамi трэпала звязанымi нагамi, падымаючы чорную з белай зоркай на лобе голаў, накрытае радзюжкай цяля.

— Добрыя людзi недзе ўжо даўно ў Дварчанах, — буркнуў стары Лiтавар на Мiцева «дзень добры». Бронiк, упiраючыся каленам у кляшчы, нацягваў супоню. — А вы збiраецеся, як з козамi на торг.

— Успеецца, куды дзенецца той торг, — Бронiк абышоў круга саняў, утаптаў у задку канюшыну.

З хаты высунулася Лiтаварыха, асцярожненька ступаючы на зацярушаных снегам дашчаных сходах, паклiкала Мiцю, падала яму новы, што пах кiслаю рошчынаю, кажух.

— Наш Бронiк як маленькi — не прынясi, не падай, так i забудзецца… Во, хоць ногi ўкрыеце. А то ж скалець можна такiм холадам.

Стары Лiтавар, адчынiўшы i адвалокшы да плота доўгую з жэрдак браму, узiраўся, як выязджаюць з надворка Бронiк з Мiцем. Старая, раптам успомнiўшы, падбегла за санкамi, грузнучы ў глыбокiм снезе i задыхаючыся, крыкнула Бронiку:

— Глядзi ж, сынок, танна ўжо не спускай! Калi што якое, дак вязi дахаты… Напытвае, кажуць, Грабянка пра цялят, завязi мо яму.

— Ат, ты, — скрывiўся Бронiк, саромеючыся перад Мiцем мацерынай рады i за крыжам выкiроўваючы на шашу каня.

Крохка рыпеў, ссядаючыся пад палазамi, снег. Тоненька, цягуча, як нiтачка, пазвоньваў пад дугою медзяны званок.

Гумном, гаркаватым пылам пахла з-пад радзюжкi сухая, з шаматкiмi галоўкамi, канюшына, укiнутая ў драбiнкi i засланая старою радзюжкаю, каб было лаўчэй сядзець.

На лёгкай шашы конь пабег трушком. Заварочваючы голаў ад стрэчнага ветру, сек шыпамi стары зледзяны снег. З сярэдзiны гарбатае шашы санi зносiла ўбок, на косую расслiзганую каляiну. Абапал мiльгалi карэлыя, з белымi вiлаватымi камлямi сукоў, старыя бярэзiны. У карычняватым галлi бэрсаўся i густа шумеў вецер. Уздоўж шашы стракацелi рэдкiмi дошкамi новыя жаўтаватыя шчыты.

Зрадзеў снег. Вецер змятаў з сiвага неба, як гаспадар з чыстага таку, астатнi пылок. Пачынала развiднiвацца — на полi засiнеў чысты, мяккi, як падушка ў маладой дзеўкi, снег. Заяснеўся твар у нiзкага насупленага неба — недзе збоку на ўсходзе паднiмалася яснасць.

За вярсты тры ад Верасава Мiцю з Лiтаварам дагнаў дзень.

Пярэднiя фурманкi зварочвалi з шашы ў канаву, па самыя драбiнкi ў глыбокiм снезе хавалiся санкi. Фыркаючы, як вожык, i высунуўшы доўгi лычок радыятара, сунуўся самаход — невялiкi круглы аўтобусiк, крывенькiмi пярэднiмi коламi рассоўваючы на шашы пухкi снег. Ззаду за iм курыўся, паднiмаючыся, як у кудасу, сiвы пыл.