Чужая бацькаўшчына

— Каня ты зацугляў? — штурхануў Мiця Лiтавара, бачачы, як там пудзяцца, задзiраючы галовы i кiдаючыся ўбок, ляцяць на злом галавы конi.

Саскочыўшы з чорнага вазка, мужчына ў доўгай бурцы трымаў за цуглi свайго маладога ў цёмныя яблыкi жарабка. Задзiраючы голаў, перабiраючы ад страху нагамi, жарабок адступаўся назад.

— Не бойся, чаго там, удзержу, — крыкнуў Лiтавар, напiнаючы сырамятныя лейцы.

— Можа, я саскочу, патрымаю? — Мiця перакiнуў нагу цераз драбiнкi.

— Куды ты? Сядзi, раз гавару!

Аўтобус, ляскаючы на няроўнай, у гулах лёду, шашы, трохi зварочваў убок, каб размiнуцца з фурманкаю.

Лiтавараў конь задраў голаў, захроп, стрыгучы вушамi.

— Стой, сiвы! Стой, кажу! — Лiтавар абедзвюма рукамi трымаўся за лейцы.

Конь раптам даў назад, абiваючы вострыя каленi аб капылы саняў. Падняўся на пярэднiя ногi, задзiраючы разяўленую ў зеленаватай пене храпу i выкочваючы чорнае з абадком бялка вока, скочыў набок, завярнуў пад аўтобусiк санi. Недзе суха затрашчала, ломячыся, аглобля.

Мiця, сцiснуўшы пальцамi драбiнкi, учуў, як пад шапкаю шэрхне скура i дыба ўстаюць валасы.

— Куды! Куды цябе нясе! — крыкнуў, паднiмаючыся i сцёбаючы каня пугай, збялелы Лiтавар.

Конь з усяе моцы рвануўся ўздоўж стромае канавы. Санкi, насядаючы на адзiн полаз, крута нахiлiлiся. На Мiцю навальваўся Лiтавар. Разам з радзюжкаю ў снег выкацiлася цяля. Санкi з шоргатам ляцелi далей. Мiця не паспеў згледзець, як сам шухнуў тварам у гарачы i шорсткi снег.

Падняўшыся, бачыў, як спуджаны конь нёсся ад шашы да жаўтаватых, як новы плот, шчытоў, растрасаючы вывернутую з саняў канюшыну. За канём iшоў i збiраў яе ў ахапак Бронiк Лiтавар. У снезе трэпала звязанымi нагамi i, сiлячыся ўстаць, паднiмала голаў цяля.

На шашы вуркатаў разагрэтым маторам аўтобус. З-пад блiскучае накрывачкi радыятара курылася пара. Адчынiўшы дзверцы i высунуўшы голаў у скураной фуражцы, выскаляўся мардаты шафёр:

— О свенты Яцку з перогамi, о бычы осле, змень коня на козла, то бэндзеш ездзiл!

— Лепей едзь сам — покуль не позна, чаго тут смярдзiш, як здохлы шчур! — забягаючы наперад каню, крыкнуў i патрос кулаком раз’юшаны i асаромлены Лiтавар.

Звязаўшы паскам расколатую, але яшчэ ацалелую аглоблю, пазбiраўшы растрэсеную скрозь па снезе канюшыну i ўкiнуўшы ў санкi цяля, ехалi цiшэй. Да самых Дварчанаў самаходаў ужо не было. Толькi насустрач параю коней дарожны майстар цягнуў збiты з тоўстых дыляў i акованы бляхай шырокi, на ўсю вузенькую шашу, плуг — чысцiў снег.

Лiтавар, ужо не верачы свайму ўпуджанаму, наравiстаму каню, скiраваў у канаву, паехаў цалiком збоку шашы.

— Апёкшыся на малацэ, ужо i на ваду дзьмеш, — засмяяўея Мiця.

— Вот сядзi, а то iзноў носам снег загарэш.

— Што ты кажаш?!

— А што чуеш, — не то смехам, не то ўжо ўсур’ёз сказаў Лiтавар.

Востра саплi яго злыя чорныя ноздры. Храшчаваты тонкi нос злосна загiнаўся да тонкае губы. Абапал яго вузенька сядзелi маленькiя сiняватыя вочкi.

«Брыдкi ж якi, падла, — падумаў Мiця, прыглядаючыся збоку да Лiтавара i спамiнаючы Хрысцю. — Няўжо яна пойдзе за гэтага склюда?»

Выехалi на белы пакаты грудок. З сiняе iмглы дзвюма чырвонымi вежамi высунуўся дварчанскi касцёл, за iм ужо ў чорным прысаддзi хавалiся хаткi з белымi мяккiмi стрэхамi. Перад грудком абарваўся i сцiх шум старых, разгойданых ветрам бярэзiн.

Падшлёгнуўшы каня пугай, Лiтавар выехаў з канавы на шашу. На роўненькiм, зрэзаным плугам снезе ўжо блiшчалi гладкiя сляды ад чужых палазоў.

З грудка, дзе да бойкае шашы пруткiм растапыраным галлём нахiлiлiся старыя, абсыпаныя жаўтаватым мохам вербы, конь пабег сам. Пад чырвонаю пафарбаванаю дугою захлiпнуўся тоненькiм доўгiм звонам медзяны званочак. Учуўшы яго, хлопец у стракатай, трохi спушчанай на правае вуха кепцы пераступiў высокi, нассыпаны плугам брыль снегу, сышоў на край шашы. На пальцы ў яго целяпаўся пусты, прывязаны вяровачкай за рыльца, сiняваты лiтар…

Убачыўшы Жэнiка Рэпку, Лiтавар чмыхнуў злымi чорнымi ноздрамi.

Пасля тае бойкi на сяле ў Корсакаў яны чуралiся адзiн аднаго i, сустракаючыся дзе незнарок на вячорках, нiколi не садзiлiся разам. Па Сяргеевай смерцi Лiтавар, мусiць, ад радасцi, што звёўся адзiн Кот, нават пачаў загаворваць да Жэнiка, але той, насупiўшыся i не паднiмаючы вачэй, маўчаў. Цяпер абодвух выручыў Мiця.

— Чаго ногi б’еш, садзiся! — крыкнуў ён, калi санкi параўнялiся з Жэнiкам.

— Адбiў шэсць вёрст, то адаб’ю i яшчэ адну, — Жэнiк з-пад доўгага, загнутага шуфлiкам брыля скоса зiркнуў на Лiтавара. Той ужо прыдзяржаў каня.

— Няма чаго наравiцца… Садзiся во, — Мiця адсунуўся далей ад драбiнак, даючы месца на шапаткой, засланай радзюжкаю канюшыне.

Павярнуў свой доўгi, храшчаваты нос i Бронiк Лiтавар:

— Трэба ж некалi i мiрыцца… Злосцi я на цябе не маю. Садзiся, чаго там…

Жэнiк нехаця пераступiў насунуты плугам валок сыпкага снегу.

Спiною да Мiцi ўвалiўся ў мяккую канюшыну, звесiўшы з драбiнак ногi. Вышэй чаравiкаў былi вiдаць парцяныя, недзе вырваныя з старых радзюжак анучы. Лiтавар прыцмокнуў на каня, не абарочваючыся да Жэнiка, загаварыў:

— Скажу, як на споведзi, крыўды я на твайго брата не меў. Ды бог нас рассудзiў… Шкода хлопца…

Мiця знарок, каб перабiць гэтую непатрэбную гутарку, штурхануў Лiтавара ў бок:

— Глядзi, куды едзеш! А то i без другое аглоблi астанешся…

Лiтавараў конь, разагнаўшыся, напiраў на чужыя санi-развальнi, ад злосцi цягнуў адтуль канюшыну. Стоячы на коленках, стары, у аблезлым каўпаку фурман не бачыў.

— Нiчога, няхай пакаштуе! Яму чужая канюшына, як добраму мужчыну чужая жонка — смашней.

Уехалi ў запруджаную саньмi i вазкамi местачковую вулiцу, жоўтую ад раздушанага i расцёртага палазамi конскага памёту. За рэдзенькiм частаколам мiльгалi выбеленыя вапнай хаткi. Чарнела нiзкае прысаддзе крывых рагатых яблынь i высакаватых, у дробным веццi, вiшань. З двароў праз занесеную снегам канаву былi перакiнуты нешырокiя, як пераехаць возу, драўляныя масткi. На доўгiм, пачэпленым ад хаты да хлевушка дроце звiнелi ланцугамi лянiвыя сабакi.

Загнуўшыся каленам, вулiца выбегла на шырокi пляц. За тоўстым мурам стаяла пабеленая i ад гэтага памаладзелая вясёлая царква з зялёнымi макаўкамi купалоў i пазлацанымi, у ланцужках, крыжамi. Высокiмi рагачамi круга яе паднiмалiся старыя таполi.

Каля муру ўжо збiлiся фурманкi. Накрытыя радзюжкамi конi грызлi жоўтымi зубамi сухую парэнчу.

Каля белых яўрэйскiх крамаў кiшэлi ў доўгiх спаднiцах, у цяжкiх, накiнутых на галовы хустках вясковыя кабеты. У ломкiх кажухах, у гаматных суконных бурках з зялёнымi i чырвонымi башлыкамi тапталiся панурыя, непаваротлiвыя мужчыны.

Вясёлым кiрмашовым гудам гуло мястэчка.

Пустым, як гарох, дробненькiм звонам шамацелi ў коней на ганарыстых шыях, блiшчалi жоўтымi, як спелыя расколатыя макаўкi, медзяныя галоўкi шастуноў; жалосна дзiлiнькалi алавянымi язычкамi прычэпленыя на дугу, начышчаныя пясочкам званкi. У чорных конскiх грыўках чырвонымi пiвонямi гарэлi шарсцяныя пышныя кутасы. Падковы вострымi шыпамi дзяўблi жоўты ад расслiзганага памёту, зацярушаны саломаю i канюшынаю цвёрды снег. Пырскалi iм, даставалi да ружовага бруку, высякаючы калючыя дробныя iскры.