Чужая бацькаўшчына

Яе зноў разбiрала i мучыла смага. Яна аблiзвала сухiя з накiпелай гаркатою i пяском губы, глытаючы горкую, як атрута, слiну.

Раптам ёй пад сэрца падкацiлася нешта балючае, перахапiла горла i ў голаў хлынула густая i мяккая, як цiш лесу, гарачыня. Еўцы здалося, што яна ляжыць на мяккiм сырым моху, у маладнiку за рэчкаю, а на яе навальваецца гэты страшны з белаватымi вачмi i жоўтымi, вялiкiмi, як у каня, зубамi Вайтовiч. Яна паварушылася, каб скiнуць яго, i з яе горла вырваўся глухi здушаны стогн.

— Еўка, Еўка, цi чуеш, Еўка? — яе за плячо тармасiла старая Мондрыха, жахнуўшыся ад халоднага страху, што Еўка ўжо нежывая.

Дзеручы сябе за валасы i ўжо не чуючы болю, закрычала зноў:

— Людцэ мае, ратуйце, людцэ! Яна памерла!

Але на яе крык баязлiва азвалася i, скавычучы, пакацiлася пад вулiцу перапалоханая сучачка.

Адсунуўшы ад ямы Еўку, старая пачала грабцiся мацней.

Адыходзячы ад памяцi, яна ўжо граблася не пад падрубу, а тут, пад сабою, выкапаўшы да поўначы глыбокую, можа, у калена, яму. Яна яшчэ чула, як падвывала, счуўшы чалавечую смерць, сучачка, як свiстала на пераездзе пад вёскаю калейка.

Сканала яна на свiтаннi, калi на надворку каля гумна загаварылi людзi.

XXIX

На варту ў Верасаве выходзiлi па дзве хаты засаб. Корсакам выпадала з Жыткамi, але на сённяшнюю ноч замест iх выйшаў Марцiн Ваўчок, што надоечы вярнуўся з Баранавiч. З пецярых верасаўскiх рэзервiстаў далей павязлi толькi двух — Бронiка Лiтавара ды Iвана Жытка, — старэйшых мужчын, каму бралася пад сорак, пусцiлi дахаты.

Расшпiлiўшы драўляныя бiрулькi ў шэрай, паточанай моллю бурцы, Марцiн Ваўчок сядзеў у Корсакавай хаце, чакаючы, покуль павячэрае i збярэцца на варту Мiця, расказваў Уласу Корсаку, што рэзервiстаў, як ён чуў, мелiся вязцi недзе аж у Млаву, пад самую нямецкую гранiцу.

Улас Корсак, прывязаўшы да бэлькi, мяў не выдубленую яшчэ аўчыну. Шморгаў дубовым круком па ёй, наступаючы нагою на вузкую пятлю вяроўкi.

— Эге, табе яшчэ пашэнцiла, а то якi смаркаты

1 плютановы цвiчыў бы: бегем марш, скурвысыну. 1

Узводны муштраваў бы: бягом марш, курва.

Падвысiўшы над варштатам лямпу, ляпала лядаю Хрысця, датыкала губку, мусiць, не прыслухоўваючыся да мужчынскае гутаркi. Каля панажоў круцiўся малады белы каток, хватаў за кончык вяроўкi. Яна цiхенька адкiдала яго босаю нагою.

— Не кажы, дзядзька, павязло, — тупаў у падлогу крываватаю неакоранаю дубоваю палкаю, што перадавалася з хаты ў хату, каму трэба было iсцi вартаваць, Марцiн Ваўчок.

— А гэтых во двох, значыцца, не пусцiлi, — Корсак вышмаргнуў з вяроўкi нагу i, палажыўшы на лаву крук, прысеў перадыхнуць.

— Маладзейшых не. Гэта ўжо нас, каму пад сорак бярэцца.

— Значы, не агулам бяруць, — падсунуўся на лаве Корсак. — Але набяры войска, то панцаку на ўсiх не хвацiць.

— Панцак i чорная кава мо знайшлiся б, ды зброi, мусiць, няма. На штыкi ў цяперашняй вайне бiцца не будзеш. Арапланы ды танкi патрэбныя, во што, — пакiваў галавою i ўстаў з лавы Марцiн Ваўчок.

Наспех павячэраўшы, каля дзвярэй ужо зашпiльваў доўгi бацькаў кажух з чорным калматым каўняром Мiця Корсак.

На дварэ пацягвала лёгкiм вясновым марозiкам. Пры зямлi ляжала нiзкая чарната, аж калола ад яе ў вочы. Напроцi сiняватага густога неба прыплясканымi стаўбунамi стрэх цямнелi будынкi, разарванымi сеткамi шарэла галлё высокiх бярэзiн.

Над вёскаю трапяталася шапаткая цiшыня. З хаты рваўся глухi ляскат кроснаў, у акне пазвоньвала незакiтованая шыба.

— Ды куды ж пойдзем? — задзiраючы голаў, Мiця ўглядаўся, як на зорнай дарозе, што лягла наўскос вёскi, густым прыскам свяцiлiся зоркi.

— Во, знаеш што, — блутаючыся ў доўгай бурцы i патрупваючы палкаю, Ваўчок спусцiўся з пакатага Корсакавага надворка, — вераб’я трэба злавiць.

— Нашто ён? — Мiця ўслед за Ваўчком выйшаў на вулiцу.

— Гэ, каму-небудзь у хату пусцiм.

— Вы, дзядзька, як маленькi, — засмяяўся Мiця, радуючыся сам гэтай дзiцячай забаўцы, якую прыдумаў Ваўчок. — Толькi ж батарэйкi няма.

— Нiчога, знойдзем спосаб. Навобмацак, рукамi. У маiм гумне пад страхою вунь колькi iх, — спатыкнуўся Ваўчок.

Вочы ўжо прывыклi да цемнаты, але павучынай яна бэрсалася пад нагамi. Здалёк каля высокае густаты бэзу бялелi каменнi. Дайшоўшы да iх, Ваўчок звярнуў у свой надворак. З поцемку жоўтымi кропкамi блiшчалi злыя сабачыя вочы. Чарнатою адбiвалi вокны — у хаце ўжо спалi. Упоцемку каля будкi зазвiнеў ланцугом i загыркаў, счуўшы чужога, Ваўчкоў сабака.

Ваўчок, падбегшы наперад, мусiць, перахапiў за нашыйнiк сабаку:

— Рэкс, каму кажу, цiха!

Мiця прайшоў глухi надворак: у канцы яго за нiзкiм хлявом аб’еханаю на адзiн бок страхою высунулася гумно.

Ззаду па белаватай, падсушанай замаразкам сцежцы шоргаў нагамi Ваўчок. Дагнаўшы Мiцю, задыхнуўся:

— Заходзь ад задняй сцяны, там iх, браце мой, пад кожнай крокваю. Адно цi дастанеш? Мо драбiны трэба было б узяць?

— Мусiць, трэба, — выцягнуўшы руку, Мiця ледзьве даставаў да страхi.

— Пачакай, — Ваўчок подбегам кiнуўся за вугол гумна i, засопшы, з мяккiм грукатам выкацiў белаваты на пуды два цi тры, няроўны, як груша, камень.

Мiця, стаўшы адною нагою на яго i абапiраючыся рукою аб сухаватую дзеравiну сцяны, падсадзiў руку пад крокву, дзе яна сыходзiлася з латаю.

— Не, нiчога няма.

— Вышай, на другой лаце глядзi, — прыглушаным сiпаватым голасам падказваў Ваўчок.

Мiця падцягнуўся, чуючы, што млее на каменi i дрыжыць нага, дастаў рукою да другое латы, чапiў пальцамi нешта цёплае i мяккае, не дагадваючыся, што гэта верабей, покуль той не зашалпацеў i не зафыркаў, вылецеўшы раптам з-пад застрэшка i гiнучы ў поцемку ночы.

— Вот ты ўдалы! — Ваўчок раптам прыкленчыў пад другою крокваю, упёрся рукамi ў зямлю i, ужо стоячы рачком, крыкнуў здушаным голасам:

— На мяне станавiся, цi што…

Мiця стаў на мяккую, як купешка, Ваўчкову спiну, абапёрся, каб не страцiць раўнавагу, на сцяну, потым абедзвюма рукамi абхапiў над латаю круглую крокву. Мякенькiм i жывым камячком у скурчаных жменях абедзвюх рук затрапятаўся, прачнуўшыся, верабей, але было ўжо позна.

— Ну што? — застагнаў Ваўчок.

— Ёсць адзiн, — лёганька сцiскаючы ў жменi вераб’я, Мiця скочыў з Ваўчка на храбусткi леташнi палын.

Падняўшыся з зямлi, Ваўчок шморгаў рукамi аб бурку, абцiраў з далоняў пясок i чмыхаў ад смеху, мусiць, уяўляючы сабе, што будзе, як яны ўпусцяць у хату на агонь перапалоханага вераб’я.