Пастка для рэха

Курган — авальны, падобны да птушынага яйка. Наваколле з яго — як на далоні. З заходняга боку ў лагчыне рэчка (калі рэчкай можна назваць плыткі, вілясты ручай), за ёю, на даляглядзе, касмыкаваты сасоннік. З усходняга боку — балота. На ім ні кусточка. Яно сярод бязлесся, нібы шнар на целе — шырачэзнае і месцамі непралазнае. З балота і бярэ свой пачатак рачулка, уздоўж якой цягнецца здзічэлая сенажаць. На сенажаці статак коз — белых, патлатых, падобных да курдзючных авечак. Ля статка пастух — няпэўнага ўзросту дзядок. Наранку ён прыганяе сюды свой статак, а надвячоркам, калі барвова-чырвонае сонца, абдзіраючыся да крыві аб высокія, падобныя да кіпарысаў таполі, знясілена спаўзае на вільготны расяны поплаў, гоніць яго назад у хлеў.

Ля трох таполяў, дзе ў збуялай траве канае пакалечанае крывава-чырвонае свяціла, жытло сівога Пастуха. У збудаваным вокнамі на захад бараку прайшло яго ўсё жыццё, ва ўсякім выпадку, ён так сам лічыць. Імя ён свайго не памятае. Яно засталося ў мінулым, сцерлася часам, як і тыя літары, што на валунах. «Нашто мне імя? — разважае стары Пастух. — У мяне ёсць жытло і козы. А яшчэ ў мяне ёсць воля…» І сапраўды, што яшчэ трэба старому чалавеку ў гэтым жыцці? Памяць?.. Дык яна з ім паўсюль. Яна, нібыта тая піяўка, высмактала з яго ўсе сокі. Бо свет, у якім ён некалі нарадзіўся, перастаў існаваць для яго як паняцце. Бо ў ім ён як не палітая ў палісадзе кветка, як высахлае без пары, з’едзенае грыбамі-трутавікамі дрэва...

Пра надпісы на валунах стары не здагадваецца. Адкуль яму пра іх ведаць. Коз на тым кургане ён не пасе, бо травы там ніякай, а расказаць пра валуны няма каму — людзі ў гэтых забытых Богам мясцінах даўно не жывуць. Гэта — зона недабудаваных Пірамід Дасканаласці.

Нам толькі здаецца, што мы — Творцы. Насамрэч, нашы «творы» нікому не патрэбныя, акрамя нас саміх. Рызыкнуць і ўзняцца на прыступку вышэй па службовай лесвіцы, прынізіць, зняверыць і знішчыць маральна тых, хто побач, хто імкнецца дапамагчы нам, хто натхняе — звыклая справа. І ўсё дзеля нейкіх сумніўных хвілінных выгодаў. Усё дзеля задавальнення свайго існага «Я». Нам здаецца, што вось яны, вынікі нашых намаганняў, плён нашай працы, дастаткова зрабіць толькі некалькі крокаў — і ўвесь Свет ля нашых ног. «Vivat! Viсtoriа!» — лямантуем мы, нібы ашалелыя, ад радасці. Толькі чаму так хістка, чаму так ветрана, чаму так зімна на тых, пакораных намі, Вяршынях? Чаму мы гідліва моршчымся, пазіраючы на тых, хто ўзнёс нас туды, чаму забываем аб іх узняўшыся, няўдзячныя стварэнні?..

Разуйце вочы! Вы стаіце на «касцях» вамі ж абражаных, вамі ж пакрыўджаных і вамі растаптаных… І пачуццё задаволенасці — фікцыя. І Вяршыні па-за межамі дасягальнасці. Вы падаеце не ўзняўшыся, разбураючы на сваім шляху і ўсё вамі створанае. І як вынік, на месцах так званых Катастроф утвараюцца бязлюдныя зоны — зоны недабудаваных Пірамід Дасканаласці.

Маленькае і кволае, як падмурак!.. Вялікае і магутнае, як вяршыня!.. Свет развіваецца па нарастаючай. Клеткі павялічваюцца ў памерах, клеткі дзеляцца на мноства іншых, утвараючы сімбіёзы. З маленькага зернейка вырастаюць магутныя дрэвы, з кволых іскрынак разгараюцца знішчальныя вогнішчы, з дробных кропелек пачынаюцца зацяжныя залевы, з лёгкага павеву ветрыку — разбуральныя віхры. І толькі Піраміды непадуладныя гэтым спрадвечным законам быцця, бо ў аснове іх пабудовы ляжыць несправядлівасць і гвалт: вялікае і магутнае, як падмурак, а кволае і маленькае, як вяршыня…

Вяртаецца статак з выгану неахвотна. Козы лена плятуцца праз здзічэлую сенажаць, і ружовыя, поўныя малака вымі пакідаюць пасля сябе на збуялай траве глыбокія белыя парэзы. Зацярушаная сутоннем сенажаць спрэс раскрэслена казінымі капытамі. Лініі-сцежкі падобныя да сухажылляў на руках старога — і тыя, і другія з пахамі малака і казінага поту, і тыя, і другія брудныя і раздзёртыя да крыві.

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса! — падганяе коз хварасцінай сівы Пастух. — Гэць! Гэць, ваўчынае мяса! — пагрозліва пакрыквае ён на іх.

У голасе Пастуха няскрытая пагарда. Важак па мянушцы Малыш, касматы, з адпілаванымі за схільнасць да боек рагамі, ведае круты нораў гаспадара. Ён раз-пораз перасцярожліва азіраецца і паскарае хаду. За ім, спатыкаючыся, спяшаюцца і астатнія.

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса! — не забывае нагадваць час ад часу сівы Пастух.

Спяшаюцца, бо незалежна ад пары года змяркаецца ў гэтых мясцінах заўчасна і ў старога няма вялікай ахвоты блукаць са сваім статкам у поцемках. Ён з трывогаю ўзіраецца ўдалечыню. Паперадзе яго цягнецца нудная, укутаная цішынёй, бясколерная балоцістая пустка. Здаецца, што вось яны, зусім блізка, тыя тры падобныя да пірамід таполі, тыя тры пакалечаныя вятрыскамі здані, варта толькі працягнуць руку і пальцы адразу ж адчуюць шурпатую старую кару дрэваў. Насамрэч, да таполяў крочыць і крочыць. А таму трэба спяшацца.

За прысадамі хутар з неадпаведнаю сапраўднасці назвай — Божы Дар. Ад хутара хрэн ды не хрэна: назва і паўразбураная халабудзіна з нізкім, амаль плоскім дахам. Гаспадары яе з’ехалі яшчэ ў васьмідзесятых. З тае пары сядзіба пустуе, зарастае быльнягом і ажыннікам і здалёк падобная да пачварнай міфічнай істоты. Але стары не страшыцца яе. Зона — ёсць зона, ведае ён...

Прарубленае на ўсход акно цьмяна свеціцца. Стары заўважае тое здалёк і запавольвае хаду. «Хто там?..» Трывога працінае яго ўсяго і сэрца шчымліва сціскаецца. «Хто там?» — узіраецца ён у маўклівае задымленае сутонне. Перад вачыма плывуць чорныя плямы — не хапае паветра. Ён выцірае змакрэлы твар далонню і патанае ў невясёлых разважаннях…

Галасы з таго свету — ганебныя клікі тых, хто аднойчы загінуў тут, з чыёй ласкі ўтварылася гэтая бязлюдная зона. Ён адзін з тых, хто цудам уцалеў. Яму пашанцавала, ён раней за астатніх зразумеў, што Свет не адчувае патрэбы ў яго паслугах, што ўсё, створанае чалавекам дзеля высокіх мэт, — не на карысць, што імкненне перайначыць свет, падпарадкаваць яго сабе, зрабіць пакорлівым і падатлівым прыводзіць да Катастроф. Нам толькі здаецца, што мы вучоныя, насамрэч, мы — Хлусы і Каты. «Шыбеніцы» нашых, нікому не патрэбных «навуковых» распрацовак расстаўленыя намі паўсюль. На іх «запалі» мільёны ні ў чым не вінаватых ахвяраў. Зялёныя мухі раяцца над гэтымі «бясцэннымі» даследчымі працамі. Нафталінам і ўчарашнім днём патыхае ад іх…

Стары чуйна ўслухоўваецца ў далячынь, абводзячы позіркам перад сабой прастору. Да хутара некалькі хвілін хады і няма ўжо сумнення — у хаце чужынец. Акно на кухні цьмяна свеціцца і ён спыняецца ў некалькіх кроках ад яго. Сэрца трывожна калоціцца. Сэрца гатовае вырвацца з грудзей на волю: «Хто ты, чужынец: гаспадар ці такі, як і я, адлюднік?..»

Ён даўно ўжо здагадваецца, што гэтыя харомы не яго радавое гняздо, як таго хацелася б, а часовы прытулак і таму, хочаш таго ці не, аднойчы яго давядзецца пакінуць. Але хто пацвердзіць тое, хто падкажа, што гаспадары гэтага няхітрага жытла некалі памерлі, а ў напаўгнілых, пакінутых імі заўчасна харомах знайшоў свой прытулак ён — прышлы пастаялец, прараб і натхняльнік будоўлі Пірамід Дасканаласці?.. Людзі некалі адступіліся ад яго, палічылі за вар’ята. І яму нічога не засталося, акрамя як пакінуць наседжанае месца ў горадзе і схавацца тут, у бязлюдных, дзікіх мясцінах. З тае пары сыходзіць адсюль ён нікуды не збіраецца. Гэта толькі напачатку былі тыя адчайныя спробы збегчы з гэтай бясколернай пусткі, аб чым сведчыць пратаптаная праз ажыннік да чыгункі сцяжынка. Гэта яго сляды на яе пясчаных адхілах. Тры хвіліны хады — і вось ён, шлях у Краіну Учарашняга Дня. Але шлях той — выдумка. Ён канчаецца недзе на ўскрайку маладога сасонніку, ля абрывістай кручы, і Стары ведае пра тое, бо хадзіў туды не аднойчы…

На даляглядзе дым чорнымі пасмамі. Паветра з дамешкам смуроду. Ад яго слязяцца вочы. Ад яго гарэніць і пяршыць у горле. І здаецца, не будзе паратунку ніколі ўжо. Чах-чах-чах-чах!.. Цягнік-здань прыбліжаецца. Чутна, як манатонна тахкаюць яго колы. Рэйкі сыходзяцца ў літару «V» — Vivat!.. Victoria!.. Перамога!.. Але чаму яны рудыя і спрэс з’едзеныя іржой? Чаму яны, нібы дзіды, уторкнутыя завостранымі канцамі ў задымленае наваколле?.. Чаму прадчуванне небяспекі паўсюль? Мноства пытанняў і ўсе без адказаў. Бо адкуль яму ведаць, што ў хворы арганізм занесена атрута, а яе часцінкі разносяцца крывёю па ўсім целе. Vivat!.. Victoria!.. Перамога!.. Хочацца выдаліць гэтую смяротную зброю з паветра. Хочацца выбрацца з гэтай бязлюднай, бясколернай бездані. Шпалы нібыта прыступкі высачэзнай лесвіцы... Першая, другая, трэцяя… Колькі іх будзе яшчэ?.. Пах свежага духмянага хлеба — верагодна, што недзе блізка станцыя. Пятая, шостая, сёмая… Чырвоны мякіш халоднага ранішняга сонца і ніякіх пазнак жытла. Прыступкі канчаюцца, а далей — круча. Рэйкі павіслі ў паветры, нібыта абрубкі. Яны безжыццёвыя, атручаныя смяротным рэчывам. Вось і ўсё!.. Пэўна, што і яго надзея гэтак жа сама кранутая гэтай іржой. Можна вяртацца дахаты… Толькі дзе яна, тая хата? Дзе тая станцыя, на якой прадаюцца квіткі ў Краіну Учарашняга Дня? У пошуках адказаў на гэтыя пытанні ён і прыходзіць на кручу зноў і зноў, бо не хочацца верыць, што гэта — зона, бо не хочацца верыць, што з яе няма выйсця. Не хочацца, а мусова…

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса!..

Праз разбітую шыбіну, у вэлюме жоўта-цьмянага святла, выразна акрэсленая постаць незнаёмца. Стары безнадзейна ўслухоўваецца ў цішыню. Нікога, чутна толькі, як недзе на падворку шапацяць лістотай таполі.

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса!..

Малыш пужліва торгаецца. За ім мітусліва шугаецца ўбок і ўвесь статак.

«Хто ты, незнаёмец? Адзін ты тут ці ёсць яшчэ хто? З якою мэтай заблытаў ты сюды?..» — пытанні адно за другім узнікаюць у галаве старога. Ён асцярожна крадзецца да акна, спрэс спавітага раслінамі, і праз адбітую шыбіну зазірае ў сярэдзіну памяшкання. Атручанае стронцыем паветра, нібыта губка, убірае ў сябе яго цяжкае перарывістае дыханне. На стале агарак свечкі, бохан хлеба і бляшанка з недаедзенымі мяснымі кансервамі. Стары пажадліва глытае сліну і мітусліва азіраецца па баках. Такога ён не еў ужо пятнаццаць гадоў. Рукі дрыжаць і міжвольна цягнуцца да стала.