Пастка для рэха

— Гэць! Гэць, ваўчынае мяса! — голас хрыпаты, вантробны. Нечая шурпатая далонь заціскае старому рот. Ён пужліва торгаецца, намагаючыся вызваліцца, але яго галава надзейна заціснутая нябачнымі жалезнымі абцугамі…

— Гэць!.. Гэць, ваўчынае мяса!...

2

Я задыхаюся ад бяссілля... Я на водшыбе… Я ля падножжа Піраміды Дасканаласці. Я растаптаны тымі, хто лезе следам. Яны не звяртаюць увагі на мяне, загнанага да смерці, яны не чуюць майго пакутлівага стогну. Іх вабіць неспазнанасць. Хруст касцей — і яны абыходзяць мяне. Яны ломяцца наверх. Іх кліча Вяршыня — месца, адкуль аднойчы ім давядзецца падаць…

Кот задоволена моршчыцца. Яго твар рассякае расколіна ліслівай усмешкі — няпроста быць у цэнтры ўвагі. Усмешкі… Усмешкі… Усмешкі… Атмасфера ўсеагульнай эйфарыі… Супрацоўнікі паціскаюць руку, сябры лагодна паляпваюць па плячы. У вачах адных і другіх — зайздрасць. «А вы думалі!.. — шчодра адорвае сваіх падначаленых маўклівымі позіркамі Кот. — Вы яшчэ даведаецеся, хто такі Котаў!..»

Падстаў для радасці ў Віктара Віктаравіча больш чым дастаткова. Сёння яго дзень! Сёння яму трыццаць тры і з сённяшняга дня ён — вялікае начальства, намеснік мэра. Усё толькі пачынаецца, спадары зайздроснікі!.. Усё толькі пачынаецца, спадары лісліўцы!

Кот, Коцік, Кацяра — мянушкі для блізкіх сяброў. Для мяне і такіх, як я. Афіцыйна: Котаў Віктар Віктаравіч, намеснік старшыні.

Апрануты ён у чорнае драпавае паліто. Яно яму вялікае, але пляваць! — затое шыкоўнае, як у начальства. Гузікі на ім расчэпленыя. Пад паліто крэмавага колеру тройка.

— Спецадзенне!.. — жартуе з нагоды Котаў, папраўляе чырвоны гальштук і задавацкі падміргвае: — Сёння выдалі…

Падначаленыя жарты разумеюць. Іх твары патанаюць ва ўсмешках — жоўтых, гіпсавых, хлуслівых.

На гэтым шабашы я — чалавек выпадковы. Для ўсёй гэтай грамады, з сённяшняга дня я — абуза, камень на шыі. Ім трэба рухацца наперад, а я замінаю ім, я блытаюся пад нагамі і ад мяне ніякага толку. Пра тое, што мне гамон, ведаюць пакуль толькі трое: Фантамас — мой былы шэф, Шатун — мой будучы шэф (гэта да яго мяне сёння збагрылі, пасля таго, як мэр не падпісаў са мною кантракт) і Кот. Даруйце, Котаў Віктар Віктаравіч.

У Фантамаса голы, без ніводнага валаска чэрап. Выцягнуты, нібыта ў арангутанга, ён іскрыцца на сонцы безліччу дробных кропелек, і былы шэф не забывае яго праціраць час ад часу квяцістаю насоўкай, ад чаго чэрап блішчыць, нібыта адпаліраваны. Шатуна Фантамасаў чэрап мала цікавіць. Ён заўзята нашэптвае Фантамасу нешта на вушка і галосна рагоча. Той перасцярожліва зіркае паабапал сябе і таксама вытужвае скупую ўсмешку. Вытокі гэтага іхняга неадэкватнага настрою нам невядомыя, і таму мы недаўменна касавурымся на іх…

— Гляньце, гляньце!.. Трактарыст прыехаў!.. Трактарыст!.. — прарываецца нечакана ў мае далёкія думкі нечы заклапочаны палахлівы шэпт. Адрываюся ад свайго трызнення і ўздымаю вочы.

— Вось гэта тачка! — штурхае мяне пад бок адзін з калег.

— Ого-го!.. — чуюцца адусюль узрушаныя зайздрослівыя галасы.

— Жыруе!.. — не стрымліваюся і я.

— Што яму!..

Зіркаю па баках, натыкаючыся вачамі на калег. У іх позірках глыбока схаваная рабская паслухмянасць. «Цікава, радуюцца яны мэру ці наадварот?» — гадаю я, затрымліваючыся позіркам на сваіх шэфах. Тыя, нібы здагадаўшыся аб гэтых маіх думках, насоўваюць на твары змрочнасць і зіркаюць паверх мяне некуды ўдалячынь. Ля газетнага шапіка спыняецца чырвоны «Опель». Сустракаць Трактарыста павінен па завядзёнцы Фантамас. Ён кідаецца да машыны, працягваючы на хаду руку для прывітання, аднак наперарэз яму спяшаецца Котаў. Фантамас збянтэжана азіраецца, шукаючы ў нас падтрымкі і запавольвае хаду. «Ну, вядома ж, Котаў, хто ж яшчэ!.. — хочацца мне папярэдзіць яго. — З сённяшняга дня ён першы намеснік і сустракаць свайго шэфа ўваходзіць у яго абавязкі...»

Фантамас недаўменна паціскае плячыма і неахвотна вяртаецца да нас.

Трактарыст — не мянушка, Трактарыст — сутнасць. Прынцыповы, валявы, перспектыўны — эпітэты для яго службовай характарыстыкі. Для няўдачнікаў, такіх, як я, чые скурочаныя целы нэндзяцца недзе ля рыштаванняў Пірамід Дасканаласці, ён — «бульдозер», чалавек, які ходзіць па касцях. Яго вабіць Вяршыня і яму напляваць на ўсё астатняе…

— Пляткараць, нібыта Трактарыст незадаволены кандыдатурай Ката, — выказвае ўголас сваё сумненне нехта з маіх калег.

— І праўда, які з яго намеснік?.. — згаджаецца з ім Шатун. — Малако на губах яшчэ не высахла!..

— Затое ў яго «плечы» ў сталіцы, — не здаецца той. — Націснуць «зверху» і амба… Ха-ха-ха!..

«Незадаволены, а павіншаваць прыехаў, — думаю я, слухаючы калег. — І на гонар свой напляваў…»

— Думаеце, чаму ён прыехаў? — звяртаецца да нас Шатун.

— Тут ужо не да сумлення. Прыпёрла, таму і прыехаў, — прамаўляю я.

— Таму, што яшчэ парохкаць хочацца ля грамадскага карыта. А сумленне — не кіла, яго не цяжка цягаць! — удакладняе Шатун.

Словы «карыта» і «парохкаць» папулярныя сярод дюдзей. Аднак не кожны з нас можа тое ляпнуць уголас, а Шатун не баіцца, у яго таксама «плечы». І не абы-дзе, а таксама ў сталіцы. Калегі з зайздрасцю зіркаюць на яго і перашэптваюцца…

Скіроўваю позірк на чырвоны «Опель» і бачу, як з яго выціскаецца квадратнае тулава Маленькага Чалавека, як павольна, нібыта шафа на колах, коціцца яно да дырэктарскага корпуса (так называюць кіраўнікоў прадпрыемстваў «наверсе»), і з пагардаю выціскаю:

— Маленькі Чалавек!

Сведка гэтай маёй агіды, Шатун, недаверліва моршчыцца:

— Ну, гэта проста паклёп! — не згаджаецца ён. — Ні фіга сабе маленькі! Граміла!..

На яго твары застывае скептычная ўсмешка. Тлумачыць, які я ўкладваю сэнс у слова «маленькі», няма ахвоты.

— Бульдозер! — настырна сцвярджаю я, пагардліва назіраючы за ленымі і няўклюднымі рухамі гэтага капуснага чарвяка…

— Джегера…— падтрымлівае мяне нечакана Шатун.

…Кот нашэптвае мэру нешта ўгодліва на вушка, а нам здаецца, што нейкая хвіліна — і ён у знак сваёй пашаны і адданасці лізне яму руку. На гэтую адрэпеціраваную, штучную ўгодлівасць свайго падначаленага, Маленькі Чалавек, ніяк не рэагуе — прывычка! — а, як і належыць чалавеку такой велічыні, абмяжоўваецца некалькімі дзяжурнымі сказамі, пасля чаго накіроўваецца да расчыненых дзвярэй кавярні «Венецыя» — месца тусовак начальства. Следам за ім цягнецца і ўся грамада.

— Да стала! Усе да стала! Да стала! — не забывае запрашаць нас Котаў.

Пачынаецца неафіцыйная частка мерапрыемства… Сцэнарый адпрацаваны: сумны і нецікавы. У вітальні жабрацкае святло. Недзе ў глыбіні памяшкання, смуродная пашча расчыненых насцеж дзвярэй. Праціскаемся да яе. Комплекс незразумелай віны не пакідае ні на хвіліну: я на водшыбе, я ля падножжа Піраміды. Момант робіцца вечнасцю. Адчуваю сваю незапатрабаванасць. Нерэалізаваныя магчымасці, схаваныя недзе ў нетрах майго незваротнага мінулага. І галоўнае, што нічога не перайначыш ужо. Тыя, хто гатовы «суцешыць», недзе побач. Іх не трэба клікаць, яны прыходзяць у зручны момант самі. Вось ён, звярыны выскал улады: фальш і падман! «Гэтыя людзі баяцца адзін аднаго, — раблю я нечаканую выснову, пагардліва касавурачыся на калег. — Гэтыя людзі нікому не давяраюць, нават самі сабе…»

Плятуцца карункі самалюбства… Толькі ўсе мы памром некалі: і я, і гэтыя самазадаволеныя Гаспадары Становішчаў…

Цытадэль улады… Палата інтэнсіўнай тэрапіі… Я памятаю ўсё. Такое не забываецца ніколі… Дзверы ў Храм Уседазволенасці расчыненыя, і сустрэча з Маленькім Чалавекам — непазбежнасць. Некалькі хвілін мы моўчкі вывучаем адзін аднаго позіркамі. Такое ўражанне, што Маленькі Чалавек баіцца мяне. Адчуваю холад і пустату працягнутай мне для прывітання далоні. Яшчэ чаго, стане Маленькі Чалавек вітацца з такімі, як я, за руку. Самае большае, на што ён здатны, гэта кіўнуць галавою і то незаўважна. Аднак і гэтага ён не робіць, і мне нічога не застаецца, акрамя таго, як і надалей смела рухацца па гэтым раскошным калідоры ўлады — насустрач свайму лёсу, насустрач Монстру ў чалавечым абліччы. Гэта рух вязня, якому вынесены смяротны прысуд. Але ў мяне няма іншага выйсця. Я — удзельнік вайны. Я — вайсковец, які прысягнуў змагацца да канца. Верагодна, мне некалі дадуць медаль за адвагу, а маё імя будзе занесена ў спісы тых, хто загінуў за сваю годнасць, свабоду і незалежнасць. Але тое будзе пасля, а зараз… Маленькі Чалавек не вытрымлівае майго націску і саступае. З майго боку гэта нахабства і гвалт. Крок… І я з задавальненнем тапчу гэты дзіравы цень нагамі. Мая ступня бязлітасна прасуе лацканы шыкоўнага чорнага касцюма. Цень не бароніцца. Цень курчыцца ад болю… «Хопіць! Хопіць! Ляжачых не б’юць!» — стрымліваю я сябе і мітусліва выціраю далонню змакрэлы лоб. Яшчэ крок і мы размінаемся. Паставы міліцыянер разгублена лыпае вачыма і крычыць наўздагон: