Плошча. Гісторыя аднаго каханьня

Ня важна.

З “Дзёньніка” Аляксандра К.

“Мужчыну на ўсё жыцьцё застаецца столькі гадоў, у колькі ён упершыню спазнаў жанчыну...

Калі так, то я – горкае дзіцё...

Але ці “спазнаваў” я тады, там, у пуні? Ці мож­на лічыць тую гульню ў дзедавай вёсцы, у пуні на леташнім сене, нечым сур’ёзным?

Не, я, мусіць, і дагэтуль не спазнаў...

А значыць, усё роўна застаюся дзіцём(?), пакуль не спазнаю – не пасталею(?)…

Во цікава паназіраць за сабою, што адбудзецца са мною адразу пасьля… І хто будзе тая пер­шая, што “замарозіць” мой узрост… Няўжо Ма­­рый­ка?..

А як гэта бывае (ёсьць) у жанчын?

Ад чаго адлік сталасьці ідзе ў іх?”

“Што сёньня за дзень?” – падумаў ён, падыходзя­чы да скверыку. Здаецца ж, ня нейкае сьвята. Звы­чайная субота. Але чаму ў інстытуцкім скверыку сту­дэнтаў – як пчолаў у вулеі? Ён нават разгубіўся трохі: дзе тут чакаць Марыйку? І як яе ўбачыць? Можна гадзіну праблукаць і не знайсьці яе між сотняў дзяўчат і хлопцаў...

Пайшоў да ўваходу ў будынак і стаў на прыступкі. Галовы, галовы – як сьпелае поле капуснае – былі перад ім, і заўважыць, убачыць сярод іх Марыйку – было немажліва, аднак, прынамсі, цяпер, пры жа­даньні, яна магла яго ўбачыць здалёк.

Яна сапраўды першаю згледзела яго, а ён заўважыў яе толькі тады, калі яна падняла над галавою руку і памахала яму. “Госпадзе, Божа мой, якая прыгожая ў яе рука, – падумаў ён міжволі, – Тонкая, плаўная – шыя лебядзіная... І пальчыкі складзеныя дзюбкай…”

З цеснага натоўпу, як з густога лесу, яны выйшлі ра­зам, і разам шумна, з палёгкаю, уздыхнулі. Потым зноў была кавярня – іншая, з дзяўчатамі, што назы­валі сябе “кабарэ”, з “жывою” музыкаю, аднак размова ў іх зноў не пайшла. Марыйка была сумнаю, нібыта нешта здарылася. Ён паспрабаваў разгаварыць яе, замкнулася яшчэ больш.

“Ты абяцала распавесьці, дзе была...”

“У брата...”

“У Чэхіі?”

“Так.”

“Ну і як ён?”

“Нармальна.”

“А з чаго сум? Спадабалася там, захацелася за­стац­ца?”

“Усё там добра. Горад прыгажэнны – Прага. Але брату закарцела са мною дамоў зьезьдзіць. Настальгія, кажа... На мяжы яго і ўзялі...”

“За што?”

“За мінулыя справы.”

“А канкрэтней.”

“Ён эміграваў, бо ўзбудзілі крымінальную справу. За графіці. (“Вось-вось”, – падумаў тут ён: штосьці ды супала…) На школе сваёй, дзе раней вучыўся, ды трох будынках по­бач напісаў “Жыве Беларусь!” і яшчэ нешта... Арыштавалі. А калі адпусьцілі да суда пад падпіску, ён праз Украіну ў Чэхію рвануў. І хай бы сядзеў там, дык не, захацелася дамоў. Думаў, забыліся, даравалі. Цяпер ужо да суда ня выпусьцяць...”

“А ў цябе ўсё нармальна?”

“На вучобе праблемы пачаліся. Дэкан выклікаў, па­лохаў выключэньнем...”

“За што?”

“Ды ні за што. Каб было за што – ужо даўно вы­клю­чылі б...”

“А дзе ты вучышся?”

“Журфак.”

“Працуеш ужо?”

“Не, я на дзённым... Трэці курс. Але паступіла ня з першага разу.”

“Такія вось вершы...” – сумна падрахаваў ён і спытаў: “Чым я табе магу дапамагчы?”

“Нічым. Мне проста абрыдла сумаваць адной. Вось і патэлефанавала табе...”

А сапраўды – чым ён мог ёй дапамагчы? Спачу­ваньне ж, бачна было, толькі раздражняла яе.

“А што бацькі?”

“Лаюцца...” – Памаўчала: – “Яны ў нас з тых часоў – савецкіх. Сумуюць па СССР. Па стабільных заробках, па дэфіцыту ды блату, па ўпэўненасьці ў будучыні... Хацелі б вярнуць мінулае, хоць разумеюць, што гэта ўжо немагчыма. Мы з братам – позьнія дзеці. Бацька і маці мелі іншыя сем’і, разьвяліся. Дзяцей не было ні ў яго, ні ў яе, а пабраліся – яму за сорак, ёй пад сорак было – брат нарадзіўся, потым, праз год, я. Ця­пер яны пенсіянеры. Больш на лецішчы жывуць. Нават зімою часта туды зьязджаюць. Мы з братам – амаль іх унукі па ўзросьце, таму кантактаў ніякіх. А тут яшчэ гэтая беларускасьць у нас абудзілася – патрыятызм, які бацькі нацыяналізмам называюць... Калі брат пісаў фарбаю на школе, я недалёка была. Сачыла за вуліцай. Папярэдзіла брата, калі ўбачыла міліцыянтаў, але ён захапіўся – клічнік дапісаць хацеў і не пасьпеў уцякчы: я бачыла, як яго бралі, як білі нагамі міліцыянты, але дапамагчы не магла... І добра, што ня выйшла са сваёй схованкі... А, можа, і ня добра... Ня ведаю... А ты чаму, дарэчы, па-бе­ларуску размаўляеш? Адкуль у цябе гэта?”

“Сам ня ведаю. Мо ад сяброў. А мо таму, што ві­­ну нейкую адчуваю за сябе і за тых, хто ад мовы ад­маўляецца... Ня ведаю...”

“У нас настаўнік файны быў. Гісторык. Ён брата зачапіў мінуўшчынай. І мяне. А там – пайшло-па­ехала. Гісторыя – дужа важная рэч. Чым болей ведаеш – тым больш хочацца ведаць і тым большы гонар за свой край... Ды што я табе кажу...”

“І ў мяне, пэўна, з гісторыі пачалося. Дакладней, з гістарычнай літаратуры, з Караткевіча, з гонару раптоўнага за свой горды народ – калі казаць высо­кімі словамі... Мову я сам вучыў. Практыкаваўся, калі ў вёсцы ў дзядулі быў. Сяброў беларускамоўных у мяне не было – і цяпер няма. Брата ці сястры так­сама няма. Адзін. Толькі маці. А бацьку я ўво­гуле ня ведаю, ня бачыў ніколі. Маці спачатку ка­зала – лётчык. Потым перастала. Думаў, што зэк нейкі: лётчык-налётчык... Аказалася – толькі год таму маці прызналася, калі мае вершы ў “Крыніцы” надрукавалі, – што паэт. Беларускі паэт, які рана памёр. У яго была сям’я, калі ён з маці пазнаёміўся. Закахаўся. Думаў разьвесьціся ды не пасьпеў. Загінуў у аўтакатастрофе яшчэ да майго нараджэньня...”

“А якое ў яго прозьвішча? Як і тваё?”

“Не, вядома, у мяне матчынае прозьвішча, а яго­нае... Якая розьніца... Я чытаў ягоныя вершы. Як па тым часе – дужа файныя. А калі б яшчэ пажыў трохі... Яму не было і трыццаці... Яму і сёньня няма трыц­цаці. Хутка я яго даганю... Ён шмат пасьпеў зра­біць, а я...”

Машы спадабаліся ягоныя апошнія словы, спа­да­баўся расповед:

“Усё ж, скажы – як ягонае прозьвішча”,

“Потым. Будзе час. Прынясу кнігу і разам пачы­таем вершы”.

Ён адчуў, што нешта зьмянілася ў іх адносінах. Нібыта цяпло пайшло ад Марыйкі, заміж холаду... На разьвітаньне ў той вечар яна нават пацалавала яго. Сама. Прыўхінулася грудзьмі і чмокнула ў шча­ку...

Ён ішоў дамоў і думаў: навошта я хлусіў ёй? Няўжо пэўная мэта вартая любой маны? Дзяўчына – паверыла яму, прыняла за “свайго”, за “родную душу”. Ёй, відаць, яшчэ больш адзінока, чымсьці яму. Так, ён прыдумаў: проста, каб падыграць ёй – і бацьку-паэта, і сваё захапленьне “мовай”. Быў у яго перыяд, калі ён шмат пісаў па-беларуску, але тое прайшло. Цяпер жа ён і самую мову і тых, хто на ёй размаўляе, – хутчэй, маўкліва ненавідзеў. Ну ня тое, каб ненавідзеў, але неяк пагардліва ставіўся, маўляў, чаго ім трэба, вы­пендрываюцца тут… Прынамсі, думаў так да спат­каньняў з Марыйкай. З чаго гэта пачалося? Ды з нічога. Што паўплывала? Ды нішто. “А сапраўды, за што неўзьлюбіў?” – падумаў раптам ён. Чаму з нейкага часу ў яго выклікае алергію ўсё бе­ларускае, чаму падаецца яно больш прымітыўным за рус­кае? Адкуль гэта пайшло? Ніколі не задумваўся... Не лю­­біў – і ўсё, ненавідзеў – і ўсё. Бо ўсе вакол яго не лю­бі­лі і ненавідзелі “мову”. Плыла гэтая па­гарда штодзень з радыё, з тэлебачаньня... “За што? Чаму?” – а таму, што не задумваліся над гэтым, бо той, хто сам задаў сабе такія пытаньні, зьмяняўся і рабіўся іншым, бо як можна не любіць родную маці, якая б яна ні была... Але ён не задумваўся. Дагэтуль. Бо так было прасьцей жыць. Сапраўды, пра­сьцей. Аднойчы ён паспрабаваў у краме па-бе­­ларуску папрасіць прадавачку падаць хлеб. Як яна вызьверылася на яго! Божа мой... Як на нік­чэмнасьць, як на поскудзь нейкую. І ён моўчкі адыйшоў. А пасьля гэтага аднойчы назіраў падобную сітуацыю ў кавярні. Хлопец з бел-чырвона-белым значкам папрасіў “філіжанку кавы”. “Чьто-чьто? – пагардліва перапытала афіцыянтка. “Філіжаначку кавы”, – спакойна паўтарыў хлопец. “Как это? Вы поляк?”— перапытала дзяўчына. “Я беларус. І не прыкідвайцеся, калі ласка, што вы не разумееце”, – яшчэ спакойней, годна паўтарыў хлопец. “Это кофе чьто лі?...” – нібыта сама сабе сказала дзяўчына і прынесла тое, што трэба...

Ён ня ўмеў быць такім упэўненым і настойлівым. Ён губляўся. Ён ня мог быць такім, як той хлопец. Ён мог быць такім “як усе”. І ён раптам падумаў для сябе: сёньня цяжка быць беларусам у Беларусі... Ды і навошта. Навошта самому сабе ствараць дадатковыя цяжкасьці?.. І зьмірыўся.

Цяпер ён зноў прагнаў гэтыя думкі, як толькі яны захацелі прымусіць яго паспрабаваць нешта зьмяніць... Вярнуўся да Марыйкі. Чаму ён цацкаецца з гэтай дзяўчынаю? Чаму заігрывае з ёю? Ды таму, што зразумеў – прызнаўся ён сабе, ідучы усё шпарчэй і шпарчэй: яна і ёсьць тое, што ён шукаў... Са Сьветаю трэба заканчваць: не адказваць на званкі. Хай жыве сваім жыцьцём, і, дасьць Бог, знойдзе сабе добрага хлопца... А з Марыйкаю... З Марыйкаю... Менавіта з ёю, а не са Сьветаю, хоць са Сьветаю было б прасьцей, але хочацца з Марыйкаю... З Марыйкаю, нарэшце прызнаўся ён сабе ў тым, што не давяраў нават “Дзёньніку” (тым болей – “Дзёньніку”!), як толькі можна будзе, як толькі прыйдзе час, яны паедуць на лецішча, ці проста ў лес... Лепш у лес, каб было менш праблемаў. Менш, чымсьці ў горадзе. Не давяраў ён гораду, гарадской кваэры... Вось лес – гэта іншая справа... І ён зробіць там тое, што задумаў даўно, што карціць яму даўно, дзеля чаго, урэшце, і распачаў ён гэтыя знаёмствы. Так, зробіць з Марыйкаю, хоць са Сьветаю было б лягчэй. Але яму хочацца з Марыйкаю. І ён зробіць тое з ёю...