Плошча. Гісторыя аднаго каханьня

З “Дзёньніка” Аляксандра К.

“...У гэтым жыцьці ўсё прадвызначана і ўсё ўжо недзе там, наперадзе, адбылося. І час такі ж матэрыяльны, як і прастора, што вакол нас.

Таму і мажлівыя падарожжы ў часе.

Мы можам у ім перамяшчацца гэтаксама, як у лесе, у вадзе, у горадзе.

У розных месцах мы бываем у розны час – у розным часе мы бываем у розных месцах. І калі мы можам вярнуцца ў тое месца, дзе ўжо былі ці пайсьці туды, дзе нас яшчэ няма, значыць мы можам патрапіць і ў той час, дзе ўжо былі.

Час нязьменны ў сваёй зьменлівасьці. Час – дарога, па якой мы ідзем. Ад падзеі да падзеі, ад учынку да ўчынку...

Усё ўжо адбылося – гэта мы называем лёсам, наканаваньнем. Там, наперадзе, мы памёрлі ўжо – гэтаксама, як там, ззаду, – нарадзіліся. Ужо...

Хто гэта аспрэчыць?

І шлях наш – да сьмерці – расьпісаны і па­зна­чаны.

Раней я думаў, што мы – на гэтай жыцьцёвай дарозе, у пэўныя, лёсавырашальныя моманты, мо­жам нешта зьмяніць: пайсьці налева, а не направа, выбраць у жонкі чарнявую, а не бялявую і г. д. Цяпер бачу: не.

Усё ужо адбылося. Жыцьцё – кінастужка з пачаткам і канцом. І мы проста глядзім яе не падазраючы, што на ёй ўжо ўсё адзьнята да са­мага канца.

Проста мы ня ведаем гэтага. І заўтрашні дзень на ёй ужо ёсьць, і пасьлязаўтрашні... І ўсе выпадковасьці спланаваныя, і ўсе твае нават самыя нечаканыя крокі – спрагназаваныя”.

…Не, хлопец, до! Досыць! Прызнавайся хоць само­му сабе. Хоць тут, у апошнія свае хвіліны, не выдумляй сабе версіяў. Кажы самому сабе праўду. Нарэшце. Кажы!..

Так, хлопцы прыйшлі. Выпілі. Пачалі чапляцца да іх. “Вы трахацца прыехалі? Ну дык трахніцеся перад намі. А мы паглядзім… Як у кіно. Вам што – шкада?..” Іх было трое, на чале з курдупелем-“лідэрам”. Яна пасьмейвалася ў адказ. Нібыта абыякава, а нібыта і з цікавасьцю, нібыта ня супраць… Нібыта падыгрывала ім, імкнучыся ўсё ператварыць у жарт. А ён успрыняў іхнія прапановы ўсур’ёз. Пачаў адпірацца, аднеквац­ца. Далей – болей. Далей – горай. Хлопцы кінуліся да яго пачалі сьцягваць плаўкі. Жарт? Які там жарт… А яна сьмяялася… Псіхануў ён. Вырваўся з іхніх рук, апрануўся і сыйшоў. Сам. Пакінуў яе адну з ты­мі хлопцамі. Пайшоў злы да электрычкі. Яна і не памкнулася спыніць яго. Засталася… Цягнік якраз падыходзіў да станцыі. Ён нават падбег трохі і, не раздумваючы, ускочыў у апошні вагон. І толькі там усьвядоміў раптам, што зрабіў… Прывёз дзяўчыну за горад і пакінуў з-за сваіх псіхаў і надуманай злосьці на яе – адну з чужымі мужчынамі… Нават і не падумаў, што ёй пагражае… Ня будзе яму дараваньня… Як яна там? Што яны там?... Ледзь дачакаўся, калі электрычка спыніцца на наступнай станцыі, выскачыў, пабег на­зад... Колькі часу прайшло пакуль ён вярнуўся? Мо гадзіна, мо – трохі больш. Ці нават менш. Гэта яму сьцягнулася дарога назад. Хвілінаў трыццаць, пэўна… Але бераг быў пусты. Недагарэлае вогнішча – залітае, чорнае, галавешкі яшчэ дымяцца шызай кволасьцю… трава вакол прымятая… І нікога. Згадаў пра тэлефон. Працуе. Набраў яе нумар. Цішыня, а потым “тэлефон у недасягальнай зоне альбо адключаны”. Дзе шукаць Марыйку? Кінуўся ў адзін бок, у другі. І сеў у рос­пачы… Добра, калі ўсё добра… А калі… Малюнкі паў­ставалі перад ягонымі вачыма адзін жахлівей за другі… Як дабраўся ён да Менску – ня памятае. Паехаў да яе дому. Стаяў пад вокнамі. Доўга. Навокал счарнела ад ягонага чаканьня ноч. Мільгануў цень за фіранкаю (праз колькі часу?) – здаецца яе, Марыйкі. Патэлефанаваў у каторы раз. Слухаўку не бярэ. Па­тэ­лефанаваў на хатні. Маці сказала: “Марыйка дома…” Потым спытала: “А што здарылася: яна ня хоча пады­ходзіць… Мо пасварыліся?..” “Не, нічога…” – толькі і змог ён вымавіць... Марыйка дома – і дзякуй Богу.

Такім чынам – ён струсіў, ён зьбег, ён пакінуў дзяў­чыну, якую кахаў… Кахаў? Ці кахае… Кахае… Іна­чай навошта яму цяпер пакутаваць. Божа, як сорамна!.. І як далей жыць з гэтым сорамам?

З “Дзёньніка” Аляксандра К.

“Мне прысьнілася, што я страла. Выпушчаная некім з лука – страла. Якая ляціць у неба – у нікуды.

А неба глыбокае-глыбокае. І ні птушкі ў ім, ні хмаркі.

У вёсцы дзедавай неяк пайшла сярод хлопцаў мода рабіць лукі – з самага моцнага дрэва – з ясеню. Захапіўся ёю і я. Вялікія лукі – у наш рост. А стрэлы рабілі ня толькі з сухога дрэва, але і з чароту. Да дрэва наканечнікі пляскалі з цьвікоў і прыкручвалі дротам, а да чароцінаў – з кансервавых бляшанак выразалі і скручвалі вострыя конусы.

І стралялі ў мішэні – на трапнасьць, і ў вышыню – хто вышэй.

Самыя лепшыя лукі былі ў мяне, і стрэлы мае падымаліся так высока, што зьнікалі ў небе, а потым нечакана вярталіся. І трэба было ўбачыць кропачку стралы і адбегчы, каб не пацэліла ў це­мячка вяр­таючыся...

Дык вось – я страла, якая ляціць у нікуды. Ня птушка, ня вольная птушка, а страла. І я ўжо не лячу, я падаю...

І жыцьцё маё – усяго толькі сьлед ад стралы ў небе...”

Дома ён ляжаў у ложку і думаў: як жыць далей?.. І ўяўляў, што гэтаксама недзе ў сваёй кватэры ляжыць Марыйка і думае пра тое ж самае...

Назаўтра зноў рашыўся ёй патэлефанаваць. Яна адмовілася падыйсьці. Ён і хацеў яе бачыць, і ня мог... адважыцца пайсьці да яе, пазваніць у дзьверы, на каленях поўзаць перад імі і прасіць дараваньня.

І ўсё ж ён датэлефанаваўся да Марыйкі. Маці пе­радала ёй слухаўку. Ён толькі і мог вымавіць: “Да­руй... Ведаеш...” Яна абарвала яго: “Ненавіджу! Ненавіджу ўсіх вас. Гэта з-за маўчаньня такіх як ты і робіцца ўся брыдота ў краіне. Гэта дзякуючы вашаму бязьдзеньню ўсплывае дзярмо наверх і кіруе намі. Ненавіджу: не хачу мець ад вас дзяцей. Бо вы рабы і дзеці вашыя рабы...” – і кінула слухаўку...

Што ён мог адказаць ёй на гэта? Што можа зрабіць раб, каб вырвацца з рабства?

Сьмерць. Толькі сьмерць вызваліць яго…

Ён дастаў свае вершы, перагартаў іх, нешта пра­чытаў. І стала яму сумна: можа, такі быў настрой, а, можа, і сапраўды ён графаман, але напісанае яму не спадабалася. Ён узяў запалкі, выйшаў на гаўбец, каб спаліць свае вершы, каб ніхто ніколі ня бачыў іх болей… Спыніўся. Узяў дзёньнік. Пачытаў. Згадаўшы сваё жыцьцё і параўнаўшы яго з запісамі, падумаў, што ў ім жыве два розныя чалавекі: адзін у дзёньніку, і зусім іншы… у жыцьці… Не – тры. Трэці – піша вер­шы. І ён зусім не падобны на гэтых першых двух. Дзёньнік піша скептык, вершы лірык, а жыве сярод людзей нікчэмны і баязьлівы чалавечык… І кожны з іх канчаткова не сфармаваны… Хто з іх пераможа ў ім урэшце? Ці хоць аб’яднаюцца яны калі-небудзь у ім? Ці мажліва гэта наогул? Ці трэба?.. Ці дасьць гэтая ўзрыўная сумесь урэшце нешта новае, не падобнае, станоўчае… Не, ня дасьць… не, не аб’яднаюцца. Цяпер ужо пэўна – не… Ніколі…

З “Дзёньніка” Аляксандра К.

“…Я хацеў пераўтварыць хаос, што вакол нас, – у гармонію.

І думаў, што можна гэта рабіць вершамі, лі­таратурай. Наіўны…

Гэты жорсткі сьвет патрабуе ад нас большага… Пра­­жыць на беразе, назіраючы за плыньню, ня ўдас­ца…

Трэба аддаваць сваё жыцьцё. Барацьбе. Не на­зіраць і апісваць і тым нібыта нармалізаваць, а кідацца ў бойку. Не спрабаваць дастукацца да людзей праз вершы, а ісьці на вуліцу і сустракацца з кожным…

Але я не гатовы да гэтага, не гатовы.

Я хацеў схавацца, зашыцца ў куток і адтуль даваць парады, дыктаваць. Ня выйдзе…

А што будзе? Здача крэпасьці – таго свайго ціхуткага, утульнага куточку. І разьбітае карыта ў выніку...

На вуліцу, да людзей – адзіны шлях, калі ў ця­бе няма ні радыё, ні тэлебачаньня, ні газеты… Адзіны магчымы шлях дастукацца да людзей, каб нешта зьмяніць, каб пазбавіцца хаосу, што вакол, каб гарманізаваць жыцьцё…

У народнікі, назад, у дзевятнаццатае стагод­дзе?!

Так, я разумею гэта. Але мазгі, пэўна, апярэдж­ваюць дух… І я не змагу пакуль нічога зьмяніць у сабе, і не здалею нічога зрабіць.

Я магу толькі саступіць дарогу іншым…

Больш сьмелым і рашучым.

Ідзіце – з вамі Бог…”

…І ён палез на шматпавярховік.

Ён выйшаў на дах і сеў, апусьціўшы ў пустэчу но­гі. Не, ён не хацеў стаць самазабойцам. Ён хацеў жыць. Ён занадта моцна хацеў жыць. Асабліва цяпер. Тут… Аднак, як жыць, здрадзіўшы сабе самому… Як зазірнуць пасьля гэтага ў вочы… не, не Марыйцы, не Марыйцы… і ня маці, якая, відаць, пра нешта здагадваецца, а сабе самому, хай і ў люстэрку…