Чужая бацькаўшчына

— Уга, дзеўка ў цябе на ўсе сто! — падсунуўся на засланай радзюжкаю канюшыне Лiтавар. — Я гляджу, чаму ты ў Верасаве такi цiхенькi.

— I праўда, хараство — хоць вады напiся, — прыплюшчыўшы вочы, пакруцiў галавою i пачухаў патылiцу Жэнiк.

— Але скажу, не вельмi ўжо давярайся, — тоўстым канцом пужальна Лiтавар пад зломаны напалам брыль падсунуў вышай на лоб сваю суконную, з вушамi, кепку, — Дзеўка — як той пан: ты служы яму верна, а ён табе…

— Пачакай, — Мiця, абапёршыся рукою на драбiнкi, саскочыў з саняў.

— Ты-р-р-р, — Лiтавар прыпынiў каня, разявiў рот.

Мiця перабег вулiцу, на драбiнах перад дашчаным, збiтым, як будка, ганкам выцер ногi.

— На пошту зайду, маюцца быць мне газеты.

— А-а-а, — разявiўся iзноў Лiтавар.

…Кароткая папярочка, упёршыся адным канцом у новы Грабянкаў дом, другiм — у мураваную на два паверхi яўрэйскую школу, выйшла на галоўную вулiцу. Лiтавар, звесiўшы нагу з драбiнак, даехаў да тэлефоннага, падзёўбанага жалезнымi кiпцюрамi слупа, што стаяў на гэты бок высокага шчытнага плота, злез з саняў.

— Можа, дзюбнем, хлопцы, па кiлiшку? Га?

Жэнiк з Мiцем, зiрнуўшы адзiн на аднаго, маўчалi.

— Чаго ж звялi, як чарвiвыя лупякi? — Лiтавар закруцiў лейцы за тэлефонны слуп. — Па злоту з брата — не вялiкая страта, га?

— Пачакай, — Жэнiк, выскачыўшы з саняў, пацеляпаў тым пустым на мокрай аборачцы лiтрам: — Трэба ж, во, газы купiць.

— За кампанiю, кажуць, цыган павесiўся… Можна i так. Хоць у мяне даўно кiшкi марша граюць.

Па цесных, душных ад людзей крамах хадзiлi нядоўга. Праз якое паўгадзiны вярнулiся назад да саняў. Падняўшы канюшыну, хавалi ўсё пад яе: торбы з соллю, запалкi, лiтры з газаю. Мiця нават выцягнуў з кiшэнi i палажыў на дно саняў свае газеты.

Блiснуўшы маленькiмi вочкамi, Лiтавар паказаў на нiзенькую атынкованую, што стаяла ўздоўж вулiцы, хатку, з дзвюма невялiчкiмi прыбудоўкамi. На адной вiсела таблiчка з аблупленай фарбай: «ЦУКЕРНЯ».

— Пачакай, — спынiўся Мiця, жмурачыся на таблiчку.

— Пра тое, што мы хочам, тут не пiшацца, — засмяяўся Лiтавар, вышчарыўшы рэдзенькiя зубы i першым адчыняючы дзверы.

У цукернi пахла свежымi булкамi i сiнiм гаркаватым, што еў крыху вочы, дымам ад самавара, якi стаяў на абабiтым бляхай прылаўку. Рыжаватая, у рабацiннi на гладкiх белых руках яўрэйка раздзiмала, сапучы ў камiнок ботам, зачахлыя вуглi.

За столiкам сядзеў мужчына з сiвымi, калматымi, нерасчасанымi валасамi, хлёбаў з шклянкi густы чай. Кучаравая кабета збiрала ў выцвiлую хустку свой недаедзены пачастунак: кусочак плеценае булкi i кончык чайнае кiлбасы — звязваючы на ўсе чатыры вузельчыкi свой пакунак.

— Барзджэй, бо i ноч застане. Рассеўся тут!

— I праўда, дзядзька, вашы даўно паехалi, — няўзнак падмiргнуўшы хлопцам, сказаў Лiтавар.

— Скуль жа ж ты нашых знаеш? Нешта ж я цябе то не ўспомню?

— Вот iдзема. Слухаеш, што яны табе трэляць… Дурыло! — звязаўшы свой пакунак, паднялася з крэсла кучаравая кабета.

Мужык нацягнуў на голаў кепку, прыпляскаў яе рукою i высунуўся ўслед за жонкаю з цукернi.

Лiтавар закiнуў на прабой тоўсты, выкаваны кавалём крук, зашчапiў дзверы. Тручы чырванаватыя ад холаду рукi, падышоў да прылаўка, абапёршыся на локаць, укалоў маленькiмi сiнiмi вочкамi сытую яўрэйку:

— Тры шклянкi чаю, фунт сiтнiцы i бутэльку…

— Якую бутэльку? — скрывiлася i пацiснула гладкiм плячом сытая, з адвiслым падбародкам, яўрэйка. — Дзе вы бачылi тыя бутэлькi? Хiба ж можна прадаваць яўрэям гарэлку? Ой, не той свет настаў. Бедны яўрэй ужо не чалавек. Калi гэта было, скажэце? Калi?

— А можа, дзе выхавалася, га?

— Што я хаваю? Я гарэлкi не прадаю! Вунь сама купiла на лякарства…

— Так, можа, уважыце?

— О, чалавек, я табе прадам, а ты потым скажаш палiцыянту, што я гандлюю гарэлкай.

— Баранi бог, цi мы ўжо не людзi?..

— Вы, кажаце, людзi… А што робiцца цяпер палюдску? Ты яго пашкадуеш, ты яму па-чалавечы, а ён… Але ж вы, пэўна, не такiя? Трэба ўважыць, га? — не нагiнаючыся, навобмацак, яўрэйка пад прылаўкам знайшла бутэльку з сiненькай наклейкай — танную. Зацюкала гранёнымi на доўгай ножцы кiлiшкамi.

Мiця з Жэнiкам, расшпiлiўшы ў паўшубках верхнiя гузiкi, доўга капашылiся ў споднiх кiшэнях, шукаючы астатнiя злоты.

— Здэцца ж, я запрашаў? — ганарыста падняў тоўсты, пакоўны кашалёк Лiтавар, луснуў, раскрываючы яго, блiшчастай кнопкай.

Пiлi мiравую. Паднiмаючы ў тоўстых кароткiх пальцах з паскусванымi ногцямi кiлiшак, Лiтавар стукаўся з Жэнiкам. У Жэнiка разлiвалася гарэлка, капала на брудны, у цёмных тлустых плямах стол: на iм, выкручваючы з анучак ды паперы, рэзалi сала тыя, хто прыходзiў перакусваць.

Пасля другога кiлiшка Мiця ўчуў, як густая гарачыня аблiвае ўсё ўсярэдзiне, як нейкi рэдзенькi лiпкi туманец зацягвае вочы.

— Ну, каб благое не помнiлася, — Лiтавар яшчэ выцадзiў калiва гарэлкi ў Жэнiкаў кiлiшак.

Папярхнуўшыся, Жэнiк выпiў, выцер перакрыўленыя мокрыя губы. На шчоках у яго выступiлi i пачалi расплывацца на дробны нос чырвоныя плямы.

Лiтавар пакруцiў за рыльца пустую бутэльку, прыплюшчаным хiтрым вокам зiрнуў на хлопцаў.

— Што, мала? — засмяяўся i засаромеўся, чуючы, што ён не гэтак смяецца, асалавелы Мiця.

Лiтавар зморшчыўся i, сагнуўшыся раптам, схапiўся абедзвюма рукамi за жывот.

— Чаго скрывiўся, як серада на пятнiцу? — сумеўся Мiця. — Нядобрыцца, цi што?

— Жывот, хлопчыкi, жывот. Рэжа, як касою. Цi не ад кiлбасы, — Лiтавар адсунуў раз’еханае, збiтае з лясак складное крэсла, устаў з-за стала, уцяўшы голаў у плечы, забегаў па цукернi.

Яўрэйка вылупiла рудыя вочы. Адно пачало касiць — глядзела недзе ў другi бок:

— Хлопчыкi, чаго ён? Што ён, га?

— Што, можа, во атруцiла! Пытае, што? — задрыжалi i надзьмулiся Жэнькавы губы.

Мiця ўсё цёр пальцамi свае вочы, сцiраючы з iх рэдзенькi лiпкi туманец.

Знадворку нехта турзануў дзверы — на прабоi забразгатаў тоўсты жалезны крук.

Лiтавар дабег да сцяны, ткнуўся ў яе галавою, курчачыся i аб’язджаючы на падлогу.

— Авой, а што з iм? — у яўрэйкi з рук вывалiўся i луснуў, рассыпаючыся на асколкi, сподак. Яна затрапяталася за прылаўкам, з перапуду не могучы адчынiць у iм верхнюю накрыўку. — I што гэта будзе, га? I што я тут вiнавата?.. Можа, у яго вопаць, падучая хвароба?..