Чужая бацькаўшчына

Змакрэлы i задыханы Жэнiк дацягнуўся да свайго гумна.

Паслiзнуўшыся каля вугла i хватаючыся за сцяну, мацюкнуўся i незнарок сагнаў з нацярушанае каля дзвярэй саломы трох цяжкiх, як шпулi, курапатак. Моцна зафуркаўшы, яны нiзка, адна за адною, паляцелi над полем, далёка, каля самага чубка маладнiку, знiжаючыся на снег.

Учуўшы гаспадара, у гумне зарыкала не поеная нанач i галодная карова. Хлява ў Рэпкаў не было — карова i чацвёра авечак стаялi ў перагароджанай на два хлевушкi старане гумна. Жэнiк, ужо злы, што без яго бацька не накармiў скацiну, усунуўся ў хату, нагнаў на шкляную, што стаяла на мурку каля комiна, газоўку вецер, крыкнуў туды, за печ, у шараваты поцемак:

— Во, i каровы ўжо без мяне не напояць…

З лаўкi паднялася старая Рэпчыха, у яе мокрых вачах заблiшчаў вялы язычок полымя ад газоўкi.

— Чаго? Чаго ты крычыш? — i верхняя губа ў яе скрывiлася, у нейкай брыдкай мiне перакасiўся ўвесь твар. — Вунь бацька памiрае.

Жэнiк выпусцiў з рук цяжкi лiтар з газаю, зароў п’яным, здурнелым крыкам.

— Во, напiўся яшчэ, ах, божачка мой! Ваўчка хоць збегай паклiч. Мне ж адной не было куды адлучыцца.

Злiзваючы языком з губы салёную, што накацiлася, слязу, Жэнiк крутнуўся назад у дзверы, не зачыняючы iх, выскачыў на надворак.

Па Сяргеевай, яшчэ не адпакутаванай, смерцi да Рэпкаў прыйшло новае гора — аднялася мова ў старога Рэпкi.

XVII

Першыя зводы, што Алеся, ужо нiкога не тоячыся, спiць з маладым малацьбiтом, разнясла па вёсцы Ваўчкова Вольга.

Яшчэ зацемкам, прыбегшы да Мондрых з вышчарбленым, аплеценым гаршком пазычыць жару, каб распалiць у печы, Вольга ўбачыла на Алесiным ложку маладога малацьбiта. Ён, вясёлы, паблiскваючы сiняватымi, вiльготнымi пасля сну вачмi, лавiў i не пускаў адысцiся ад ложка трохi ўжо збянтэжаную перад чужым чалавекам у хаце Алесю. Яна, босая, у адной кужэльнай сарочцы, схапiўшы ў жменю пучок сваiх ясных, надоечы вымытых лугам валасоў, бiла яго па носе. Iмполь жмурыўся, круцiў сваiм гарбаватым, як у барана, носам, хаваючы яго ад казытлiвых валасоў.

Сярод хаты зграбаў i скручваў у тоўсты куль жытнюю перацёртую салому стары малацьбiт — цяпер на зямлi ён спаў адзiн.

На палку, ачуняўшы ад хваробы i ўзлёгшы спiною на падушкi, сядзела старая Мондрыха, вохкала, як выпетраная, схуднелая квактуха.

Вольга, радая, што ёсць з кiм пагаварыць, паставiла на прыпек свой аплецены дротам гаршчочак i, чакаючы, покуль нямая Еўка насыпле жару, прысела на лаву, пачала расказваць пра свой новы сон, як ёй на голаў цэлаю шышкаю сеў пчалiны рой. I ўсё зiркала адным зеленаватым, як у кошкi, вокам туды на ложак, на маладога малацьбiта.

— Чужыя людзi дык усё дзiвяцца, — пераняўшы Вользiн зiрк, пакруцiла сiваю, з расчасанымi на радок валасамi, галавою старая Мондрыха, — а я да ўсяго ўжо звыкла… Граха цяперака нiхто не баiцца… А сон, мае вы дзеткi, благi. Пчолы — гэта ж усё мыслi, думкi апануюць…

— Няхай крые бог, i чаго ж гэто, цётко? — Вольга шмарганула па хустцы рукою, нiбы атрасаючы тых пчол, i зноў скасiла вока на ложак.

Алеся, ужо нацягнуўшы на сябе спаднiцу i падграбаючы абедзвюма рукамi распушчаныя валасы, скручвала iх у тугi на патылiцы вузёл. Каля ложка ў сподняй бялiзне таптаўся Iмполь — шукаў порткi i рубашку.

Вольга засаромелася яго, угнула голаў i загаварыла зноў:

— Цi чулi ж вы? У Пэлькi Ката мову адняло. Кроў у галаву злiлася. Учора вечарам прыбягаў да нас iхнi Жэнiк… Хадзiў мой, але дзе ж ён паможа…

— Няхай крые бог! Няўжо? — заварушылася на палку старая Мондрыха. — Гэта ж усё за тое, што некалi ў вайну людзей удаваў… Чужая бяда нiкому дарма не мiнецца…

— Дзiва што, — паднялася з лавы Вольга, узяла з прыпека гаршчок, у якi ўжо нямая Еўка нагарнула гарачых вуглёў, i раптам махнула тоўстаю ў суконнай хустцы галавою, успомнiўшы яшчэ адну навiну:

— А во што яшчэ чула!.. Гэта ж пад Восавам асаднiцкiя сабакi дохтара загрызлi… Ах, божачка, якая страшная чалавеку смерць!

— А хто ведае, якая наша будзе, — стойма паставiў тоўсты высокi, роўны з сабою, куль саломы стары малацьбiт.

— Якая ўжо нi будзе, але няхай крые бог, каб такая была, — Вольга прыжмурыла вока, заплакаўшы ад сiняга дымку, што курэў з аплеценага гаршка.

— Не заракайся, маладзiца, — вызiрнуў з-за тоўстага высокага куля стары малацьбiт. — У нас адзiн чалавек быў. Дужы, лiха яму… Як Польшча тут стала i людзi з Амэрыкi ехалi, у бандыты хадзiў, золата адбiраў. Нiчога не баяўся. Грымiць, а ён рагоча. Кажа, вы хрысцiцеся, я i без вашага бога пражыву. Гэтак во i кажа. А назаўтра паехалi мы яму дзерава на хату вазiць. Высунулiся з лесу на шашу, а тут якраз самаход наскочыў. Мiнаўся з фурманкамi i, як ужо выйшла, — бах яму ў плечы. Дак ён упаў, а потым з гарачкi падняўся, сеў i давай здымаць рукавiцы… Горача, мусiць, зрабiлася… Дзiва што — усё ўсярэдзiне адбiла… А вы кажаце, грэх? Ёсцека ён!..

Алеся пакруцiла на клубах спаднiцу, гледзячы скошаным вокам цераз плячо, перапынiла старога:

— Знайшлi пра што з самае ранiцы гаварыць. Каб пра што добрае…

— Дак наша жыццё такое. Каб яно было добрае, — скрывiўся ад нейкага сарамяжлiвага смеху стары малацьбiт.

Вольга яшчэ няўзнак зiркнула на Iмполя i, затулiўшы каптаном гаршчок, каб не вылецела дзе iскра i не нарабiла бяды, цiхенька вышмыгнула ў сенi.

У хаце яшчэ доўга пахла гэтым чаднаватым ад жару ў гаршку сiнiм дымам.

У той жа дзень, вырасшы з камара на вала, па Верасаве пабегла чутка, што Алеся Мондрая, нiкога ўжо не саромеючыся, спiць з маладым малацьбiтом. Назаўтра, як конусная рэхва, зрабiўшы круг, прыкацiлася назад у Мондраву хату — прынясла яе ўжо Хрысця, калi прыбягала зiрнуць на тую, у елачкi, радзюжку, якою цяпер Алеся пачала засцiлаць свой ложак. Стрэлiся яны якраз на вулiцы: Алеся, трымаючы на старым рассохлым каромысле два пустыя вядры, бегла па ваду.

— Ты, як знарок, з пустым страчаеш, — засмяялася Хрысця, саступiўшы з вузенькае сцежкi ў шорсткi глыбокi снег. — А я бягу да цябе радзюжку паглядзець — тую, што цяперака, кажуць, перад Iмполем засцiлаеш. Хачу ж i я выткаць такую.

— I ўсё вы выгледзiце, перад кiм i што я засцiлаю, — Алеся выпрасталася i, звонячы пустымi цынкавымi вёдрамi, захрумсцела падмерзлаю скарынкаю снегу, пусцiлася подбегам па жаўтлявай сцежцы, што вiлася да блiзкага Пытлевага калодзежа.

— Ой, ты ўжо на мяне не злуй, — Хрысця замахала сiвымi звязанымi рукавiчкамi, нагнаўшы Алесю, сказала ў спiну: — Паслухала б, што вёска плешча.

— Няхай iм языкi паадсыхаюць!..

— Кажуць, што ты, апiсаўшы зямлю на сябе, старую не кормiш, з хаты выганяеш.

— Зямля мая, i няхай яны мне цяпер… — Алеся не дагаварыла, зняла з плячэй каромысла i, коўзаючыся на намерзлым сiнiм лёдзе каля чорнага зруба, узялася за жэрдку з цяжкiм акованым вядром i ўтапiла яго ў калодзеж, заплюхала звонкаю вадою.

У хату яна прыйшла ўжо злою, непадступнаю. Чмыхаючы ноздрамi, дастала з куфра чорную, у зялёныя елачкi, суконную радзюжку, вытканую з нябожчыцаю мацераю, кiнула на стол:

— Гэтую табе цi мо iншую даглядзелi?

— Ой, я ўжо i глядзець не буду, калi так, — зазлавала Хрысця.