Чужая бацькаўшчына

Пераварочваючыся на другi бок, Лiтавар заскрыгатаў зубамi, скурчыўся, здушана захроп, завойкаў, нiбы канчаючыся.

На прабоi зноў забразгатаў, падскокваючы, моцны жалезны крук — нехта ўжо знадворку стукаў у дзверы кулаком.

— А хлопчыкi, ратуйце! Я ўжо заплачў! Я ўжо не так сабе! А божа, авой! — яўрэйка кiнулася да кутнiх нiзенькiх дзвярэй, адчынiла iх у нейкi цемнаваты калiдорчык.

— Хлопчыкi, нясеця яго сюды. Можна выйсцi праз гэтыя дзверы… Дальбог, заплачў, забярэця, не кiдайце яго тут… Авой жа, што будзе?..

Мiця, згробшы з акна Лiтавараву шапку, падбег да яго, падхапiў пад пахi, пацягнуў праз адчынены прылавак у той цёмны, з затхлым, як збуцвелая капуста, духам калiдорчык. Упоцемку чуў, што яўрэйка тыцкала яму нешта ў кiшэнь.

На дварэ Лiтавар працверазеў, апомнiўся i, адапхнуўшы ад сябе Мiцю, пайшоў да саняў сам.

Забегшы наперад, Жэнiк адвязваў ад слупа лейцы:

— Можа, да дохтара табе паказацца?

— Ха-ха-ха! — зарагатаў раптам Лiтавар, пакочваючыся ад смеху i падаючы ў санi. — Во, штука выйшла…

— Ты што, iцi тваю… — Мiця раптам збляк з твару. — Знарок?

— Цi! Не крычы, дай ад’ехацца! — Лiтавар узяў з Жэнiкавых рук лейцы, азiраючыся на цукерню, пагнаў сярэдзiнаю вулiцы каня. Ад’ехаўся i зарагатаў, задзiраючы храшчаваты з злымi ноздрамi нос:

— Ну, брат, дзесятаму закажа… Во правучыў!

— Нiчога сабе хаханькi, — Жэнiк, звесiўшы ногi з драбiнак, сядзеў, як пабiты.

Перад пераездам, як перад млыном у завозны дзень, збiлiся адна за другою фурманкi. Паднiмаючы над комiнам адарваную сетачку, чмыхаў паравоз: здаваў назад чатыры платформы, нагружаныя папяроўкай, каб перавесцi iх недзе на запасную калею пад разгрузку. Лiтавараў конь, натапырыўшы вушы, хроп, касiў вялiкае баязлiвае вока. Тужэй нацягваючы лейцы, Лiтавар прыпынiў яго i павярнуўся да Мiцi:

— Ну, пакажы, чым жа ж яна адкупiлася? Мiця выцягнуў з кiшэнi бутэльку.

— Го-го-го, — зноў зарагатаў Лiтавар. — Хiтра, мудра, з невялiкiм коштам.

Пiлi гэтую гарэлку, ужо выехаўшы за мястэчка, на шашы.

Выцiраючы з адкаркаванага рыльца карычневы сургуч, перадавалi адзiн аднаму бутэльку, у якой боўталася i пускала кругленькiя, як жывое серабро, скалкi ясная гарэлка.

Жэнiк асалавеў, ад вялай усмешкi ў яго крывiўся дробны, з кiрпатым носам тварок.

У Лiтавара жмурылiся i блiшчалi, як шкляныя, вузка пасаджаныя сiненькiя вочкi. Ён усё абарочваўся да Мiцi, дыхаў яму затхласцю ў твар.

— А ты чаго маўчыш? Мусiць, па той паненачцы знябыўся? А яна, браце, уга…

Мiцю пад’юшчвала злосць на Лiтавара, бо i праўда яму ўсю дарогу думалася пра Чэсю Доўнар, у нейкай радасцi ўсё бачыўся яе тварок з чысценькiмi ружовымi шчокамi, яе падпухлыя губы i сiнiя, з чыстымi бялкамi, вочы, кудзеркi яе рыжаватых, з чырвонай яснасцю, валасоў, белы мякенькi берэцiк… Як чыстая вада на каменьчыках, у яго душы пералiвалася радасць.

Канаў кароткi перад колядамi зiмнi дзень. Нанач браўся, дужэў марозiк — мiж хмар вызiрнула сонца, гарэла залатым абадочкам у ружовым пыле. Понiзу неба далёка распаўзалася лiловая смуга. Ад каня i саняў на ружаватым снезе слiзгаў доўтi цень.

Каня не падганялi. Падмахваючы галавою i пырскаючы на санi снегам, ён дробненькiм трушком бег сам — ведаў i чуў дарогу. Сам i завярнуў з пустое сцiшнае шашы пад Лiтавараву хату. Сухою i няроўнаю, як слюда, чырванню ў шчыце адсвечвала невялiкае акенца.

На надворак выбегла старая Лiтаварыха, жмурачыся i засланяючыся рукою, убачыла, як кiваецца п’яны Бронiк, памагаючы злезцi з саняў ужо змарнеламу, знябожанаму, з аб’еханаю набок стракатаю кепкаю, Жэнiку, пляснула рукамi:

— Ах, божачка, цяля прапiў!

— Цi, старая, пад гарачую руку не падлазь! — зморшчыўся, крывячы п’яныя губы, i адмахнуўся, як ад асенняй надаяднай мухi, Лiтавар.

Каб, бронь божа, чаго не было, Лiтаварыха адступiлася назад у сенi, крыкнула ўжо адтуль:

— Во, зараз калi вазьму якi млён, то нябось!..

Мiця, адкiнуўшы стоптаную ў пласт канюшыну, выцягнуў з саняў свае газеты, падаў Жэнiку лiтр з газаю.

Пацялепваючы за вяровачку гэтым зеленаватым лiтрам, захiстаўся то ўзад, то ўперад Жэнiк, на збялелым твары ў яго трапятаўся кiслы смех. Мiця ўзяў яго пад ручку. Звесiўшы голаў i не чуючы, мусiць, сваiх ног, Жэнiк закоўзаўся па ўбiтай, зледзянелай сцежцы, зацеляпаў прывязаным за вяровачку лiтрам з газаю.

— Ты яго, можа, i цераз кладку перавядзеш? — вышчамiў з гужа i кiнуў сабе пад ногi аглоблю Лiтавар. — А то бачыш, як барануе нагамi.

— Глядзi, якi добранькi, i ўсё за чужое… — зачапiўся за веснiкi i пхнуў iх нагою Жэнiк.

Старонячыся чужога вока i каб не iсцi праз усю вёску, Мiця скiраваў на неабгароджаны, а толькi выкладзены ад чужое мяжы каменнямi Мiронаў пляц, на сваю вулiцу.

Каля маленькага кутняга акенца, дзе сухою чырванню адбiвалася сонца, Мiронаў Васiль (жанаты, год трыццацi мужчына, што, як казалi ў вёсцы, яшчэ нi разу не галiўся) сядзеў за праснiцаю i, плюючы на пальцы, шморгаў з невялiкае, прывязанае аборкаю кудзельнае барады нiтку. Згледзеўшы за акном п’яных хлопцаў, адхiлiўся за сцяну.

— Гэй, Васiль, выкацi кудравешку з печы! — падняў за аборачку i патрос зеленаватым ад газы лiтрам Жэнiк Рэпка.

Дражнiлiся з Васiля за гэтую кудравешку даўно. Пасля мацерынай смерцi Мiронавы хлопцы пяклi хлеб i не дасталi з-за цёмнага боку адзiн бохан. Назаўтра, калi падпалiлi ў печы, ён падгарэў, закурыўся смуродам на ўсю хату. Мiрон, не разабраўшыся, нарабiў крыку на Васiля, што не выкацiў галавешкi з печы.

Цiхаваты, з бабскiм характарам, Васiль i цяпер маўчаў, кiнуўшы каля акна праснiцу i схаваўшыся за сцяну. Топячыся ў глыбокiм снезе, Жэнiк палез да прызбы, рассоўваючы кастрыцу, крыкнуў у сухое, з пераломанай чырванню, акно:

— Гэй, Васiль, дзе твая кудравешка?

У акно вызiрнуў стары Мiрон, пакруцiў галавою. Мiця адцягнуў Жэнiка ад прызбы. Наўпрасты тут, каля Мiронавых, праз глыбокi, па каленi снег, спусцiўся з iм на балотца да рэчкi, змакрэўшы, як пацук, сам.

На гнуткай, звязанай дротам з дзвюх доўгiх неакораных хвоек кладцы, што была далей ад броду, на вузкiм месцы рэчкi, Жэнiк аблёг на тонкую, прыбiтую да старых алешын парэнчу. Пад кладкаю плыла густая i цемнаватая, як верасовы мёд, вада, булькала пад навiслым з берага, нiбы тоўстая коўдра, снегам: вiравала пад сiнiмi брылямi лёду. На сярэдзiне рэчкi кружылiся i лопалiся пустыя пукатыя вочы бурбалак.

Гледзячы на гэтую густую i цёмную, як верасовы мёд, воду, Жэнiк зашморгаў носам i заплакаў, спомнiўшы пра Сяргея:

— Ты думаеш, я дарую каму за яго? I гэтаму гаду Лiтавару? Ты думаеш, я памiрыўся?

Адарваўшы ад парэнчы, Мiця перавёў яго на другi бераг, яшчэ доўга стаяў тут, каля кладкi — глядзеў, як, пахiстваючыся, не разбiраючы сцежкi i тыцкаючыся ў глыбокi снег, Жэнiк хаваўся за рэдзенькую смугу алешнiку.

Счах кароткi дзень. Нанач браўся марозiк — выпагоджвалася неба. Толькi там, дзе зайшло сонца, вiсела нiзкая, буравата-цёмная, як дым ад пажару сярод ночы, хмара. Адтуль, здэцца, пахла гэтым горкiм удушлiвым дымам. Над белым нежывым полем церушыўся рэдзенькi i сухi, як пыл з гумна, поцемак. З усходу насоўваўся вечар. Паднiмаючыся ад зямлi, сiняя густая смуга тушыла на небе лiловую яснасць. Чорнымi стагамi за белым грудком хавалiся Прылуцкiя хутары.