Чужая бацькаўшчына

Алеся ўзяла са стала недапiтую бутэльку i прыпынiлася каля дзвярэй, трымаючыся за белы ад iнею язычок клямкi, маргнула Iмполю.

Калi ён, разгарачаны ад чаркi, з ганарыста падбiтаю на патылiцу кепкаю, выйшаў у халодныя настылыя сенi, яна, блiснуўшы бялкамi, падняла на яго свае хiтрыя вочы:

— Жыта насыпай леташняе, з таго крайняга засека.

Ён кiўнуў галавою i распасцёр рукi, каб злавiць яе, але яна, зноў блiснуўшы спадылба гэтымi шарымi вачыма, прыгнулася i, выкруцiўшыся з яго рук, вышмыгнула з сяней, зарыпела на надворку хрумсткiм, крохкiм снегам:

— Я скоранька… Па бязмен токi збегаю.

Пасля полудня зважвалi старому малацьбiту жыта. Iмполь чэрпаў яго абслiзганай веялкай з цёмнага глыбокага засека. Алеся са старым насiлi з цёмнае стопкi на вiднейшае. Стары чапляў iржавым кручком бязмена за завязку мяшка, паднiмаў дрыготкаю рукою, другою лавiў алавяную булаву, пакручваў бязмен, каб была раўнавага, i, жмурачыся, глядзеў на сляпыя, сцёртыя вочкi, крычаў Алесi:

— Глядзi, акраз два пуды роўненька!

— Бачу, дзядзька, — крышку нагiналася яна, цiкуючы на шыйку бязмена адным вокам.

Вецер круцiў i гнаў у адчыненыя сенi дробненькi, як мука, снег. На шарай гадзiне Iмполь увалок у стопку тры туга завязаныя мяшкi жыта, прыставiў да кубельцаў з прыходу — назаўтра меўся везцi старога малацьбiта ў Дварчаны.

Але ўжо пасля вячэры, калi ўсе, пад’еўшы з картоплямi ржавых, купленых на посны дзень селядцоў, па чарзе забразгалi кубкам, прагна п’ючы пасля салёнага воду, Алеся, папярхнуўшыся каля вядра, раптам сказала ўсiм:

— Мужчынкi, i я з вамi паеду. Трэба ж фарбы купiць… I ўпоцемку, калi патушылi лямпу, калi густая цемната залiла хату, Алеся, горнучыся да Iмполя i абдымаючы яго мяккiмi голымi цёплымi рукамi, прызналася:

— Як жа ж мы жывём? Без вянца, без споведзi. Грэх жа ж.

— Хiба богу не сяроўна?

— Як богу, а во людзям…

— А iм што?

— Што? Вунь коляка чутак.

— Пагавораць ды перасцiхнуць.

— Не… Заўтра зойдзем да ксяндза, дамо на запаведзь.

Iмполь павярнуўся да яе, чуючы, якая яна гарачая, прыгарнуў да сябе, i яна, ужо змораная, задаволеная, зашаптала:

— Люблю цябе. Жыць будзем… Дзiця ад цябе мецьму…

XVIII

Назаўтра яшчэ зацемна былi ў Дварчанах. У спiну падганяў сiверны настылы вецер. Сыпала зверху i мяло, падкручваючы, понiзу сухi малады снег.

Не агледзелiся, як пад’ехалi да белае атынкованае хаты з выплеценым лазовым шчытом.

З-за сыпкага, намеценага слаямi ў гародчыку кургана на вулiцу глядзелi зеленаватыя ад марозу неашалёваныя вокны. З тоўстае страхi дробнай пытляванай мукою курэў белы пыл, вiўся пад застрэшак, шоргаючы па сцяне, асядаў на высокую, выкладзеную сухiм картаплянiкам прызбу. Там хадзiў, схаваўшыся ад ветру, i заглядаў адным вокам у зашэрхлае акно рабы, з цыбатымi, у лапцях, нагамi i жоўта-пазалочанай шыяй певень. Лопаючы вялымi крыллямi, туды падлятала i не магла заляцець цяжкая жоўтая курыца.

— Вот, хлопчыкi, мы i прыехалi, — першым з саняў саскочыў стары малацьбiт у сваёй закуранай снегам авечай шапцы. Падышоў да дзвярэй, выбiў аб вушак шапку i пакруцiў драўляную закрутку.

Кудахнуўшы, певень адскочыўся ад дзвярэй i, топчучы порсткi картаплянiк, бокам пайшоў на другi бок прызбы.

Разварочваючы сыпкi курган, Iмполь завярнуў каня на надворак.

У абкладзеным кастрыцай хлевушку, што быў прыбудованы да кароткiх сеняў, дробненька замэкала, учуўшы людзей, каза.

— Ага, дак у вас гаспадарка свая, — атрасаючы з цёплай суконнай хусткi снег, засмяялася Алеся. — А казалi, што нiчагутка няма.

— А чаму ж… Во, свая кароўка… Чуеце? — азваўся з зацiшных сеняў стары малацьбiт.

Iмполь моўчкi, сцягнуўшы з мяшкоў радзюжку, укрываў сiвага ад снегу i заiнелага каля лапатак ад гарачынi каня.

У шарыя сенi, скрыпнуўшы з хаты дзвярмi, высунулася высокая, у доўгай зялёнай спаднiцы з чорнымi шлякамi i выцвiлай хустцы, насупленая баба.

— Балазе знайшоўся.

— Во, бачыш, тры мяшкi жыта зарабiў… I палатна скрутак, — стары малацьбiт, чапляючыся за высокi парог, выбег з сеняў, выкашчыў з гарохавiння тое, адабранае ў зладзеяў палатно.

Старая высунула з сенцаў свой даўгавiды твар, паглядзела, хто гэта яшчэ там на надворку. Адно вока яе, з адвiслым чырвоным векам, слязiлася.

— Ты тут больш з’ясi, чым заробiш, — яна паглядзела гэтым вокам на Iмполя.

Ён угадаў старую Кайтанiху. Некалi яшчэ малым, ходзячы ў Дварчанскую школу, Iмполь баяўся гэтай худой, як плотка, у доўгай спаднiцы i заўсёды з сукаватым грушавым кiйком старое бабы. Местачковыя дзецi казалi, што яна вiламi запарола свайго мужыка i што яна вядзьмарка: умее ганяць пярэпалахi, качаючы па жываце яйцом, i вылiваць у мiсачку з вадою, якую ставiць на галаву, растопленае волава, i нават вылiзваць языком з вока страмяку. Яна i цяпер — насупленая, з чырвоным вывернутым нiжнiм векам — здавалася Iмполю страшнаю.

Кайтанiха яшчэ павяла гэтым чырвоным векам на Алесю, памармытала нешта i, зашастаўшы доўгаю спаднiцаю, схавалася ў хаце.

Покуль насiлi разам са старым малацьбiтом на сашчэмленых руках з саняў у сенi мяшкi з жытам i перасыпалi ў высокую, на асьмiн восем, кадушку, Iмполя брала цiкавасць спытаць: кiм жа прыходзiцца стары малацьбiт Кайтанiсе?

I не ўцерпеў, выбiваючы аб вушак астатнi пусты мяшок i адварочваючыся ад пылу, паказаў галавою на дзверы, абабiтыя паласатаю радзюжкаю, з-пад якое выглядвала салома:

— А гэта ваша жонка?

— Ат, — падсоўваючы касматую, у жаўтаватых, выцвiлых стручках авечую шапку, стары малацьбiт выцер рукою змакрэлы лоб. — Маё жыццё такое: пакуль цэп, патуль хлеб. Во ёсцека дзе прыткнуцца, i добра… Гэта не тое, што ў цябе, — i дыхнуў сiваю параю. — Пiльнуйся яе — не прападзеш… Маладзiца яна разумная. I з выгляду — дзеўка другая не дакажа.

Пераступiўшы парог, Iмполь плюшчыў вочы ад снегу, што курыўся са страхi ў сенi, суха шархацеў, як пясок, па сцяне, асядаючы на сухi, у чорных замакрэлых слядах, глiняны ток.

— Але i па праўдзе скажу, — стары з-за Iмполевага пляча зiркнуў туды на двор, дзе каля саняў, адвярнуўшыся ад ветру, стаяла Алеся, i падняў на Iмполя свае жаўтаватыя, затканыя дробнымi чырвоненькiмi жылкамi вочы: — Нораў яна мае… Ого! Свякрусе i залувiцы жыцця ад яе не будзе. Згонiць iх са свету. А табе што? Калi якая нявыкрутка, за шапку ў ахапку… У нас з табою, як кажуць, пакуль цэп, патуль хлеб. Каб, маючы рукi, сёння чалавек прапаў?.. А так маладзiца яна красавая…

Iмполь пераступiў парог. У санях усаджвалася Алеся, хавала ў порсткае гарохавiнне ногi.