Чтение онлайн

ЖАНРЫ

Чужая бацькаўшчына

Адамчик Вячеслав

Шрифт:

XIX

У дзiравых астуджаных хатах па нагах хадзiў вецер. На чорныя шуфляды акон праз расколатыя i застаўленыя крыжыкамi лучынак шыбы намяло сiняватага, як цукровая пудра, снегу.

Зранку яшчэ гнала ў вочы сухi калючы снег. Сеяла, як праз дробнае сiтца, з тоўстых стрэх белы пыл, зганяла ў косыя шчылiны патрэсканых сцен.

Курэла, мяшалася сiваю гарачаю параю пад Верасавам перадкалядная завея. Вецер дзёр каля застрэшкаў, iрваў пучкамi салому, мяшаў дзе каля вуглоў на скразняку з перамерзлым пяском снег.

Сярод дня шарая навараць хмар разлезлася, як старая, зношаная

радзюжка.

Паказалася залацiстая глыбокая яснасць — вызiрнула нiзкае белаватае сонца.

Як плойма лятучых мурашак з празрыстымi крыльцамi, у косых слупках яго завiрыў, замiльгаў дробны снег. I зрадзеў саўсiм, не хочучы i змарыўшыся iсцi.

Перакацiлася цераз цёмны пасак лесу i пачало неяк спадцiшка чырванець жоўценькае сонца.

Пратрымаўшыся нядоўга, мерк кароценькi зiмовы дзень.

Вышай лiловага, як разведзенае чарнiла, неба, там, дзе зайшло сонца, доўга трымалася яснасць. I над гэтай яснасцю задрыжала першая зорка i праз хвiлiну, нiбы сашмаргнуўшыся па нiтачцы, выяснiлася другая, драбнюткая, ледзьве знаць.

Неба афарбавала ў свой сiняваты колер абслiзганы завеяй снег. Над вёскаю попелам зацерушыўся i зашапацеў поцемак. Адзвiнелi каля абледзянелых — не даступiцца — калодзежных зрубаў вёдры, сцiх крохкi цяжкi рып дзвярэй з абынелымi клямкамi.

Як пераспелыя сухiя струкi, лускаў мароз. I недзе стралялi, як хто ўбiў туды клiн, калолiся, пускаючы глыбокiя шчылiны, тоўстыя вуглы хат.

Шызым дымам у сiняе, зацярушанае пякучым жарам мiгатлiвых зорак неба падымалiся абсiвераныя бярэзiны. Мяккiмi тоўстымi смаўжамi, натапырыўшы рожкi канькоў, горбiлiся белыя стрэхi хат. Жоўтая вiднасць ад вокнаў лягла на сiняватыя, навеяныя роўна з плотам курганы ў гародчыках, на абынелы сiвы частакол.

Верасаўцы ў цiхай i трывожнай набожнасцi, як у касцёле падчас iмшы, нават баючыся закашляць, шыкавалiся да куццi. Прынёсшы з гумна, рассцiлалi на стале порсткае сухое сена, каб назаўтра аддаць яго каню.

На ўсю хату ўжо, як ад кваснае хлебнае дзежкi, пахла густою кiслатою — на покуцi за сталом, у вялiкiм аплеценым гаршку, накрытым чыстым, выкачаным на пранiк ручнiком, стыў i трэскаўся аўсяны кiсель. Згаладалыя за доўгi пост дзецi — патрывай на адной кiслай, як воцат, саладусе ды падсмажаным i патоўчаным з соллю да картопель iльняным семенi — украдкам зiркалi туды на покуць, круцiлiся пад рукамi каля мацярок, што таўклi ў цёрлах, шморгаючы качалкаю, недзе выхаваны ў торбачцы на такi дзень мак. Адзiн перад адным каштавалi з лыжкi прэснае нiшчымнае «малако».

Толькi з «рускiх» хатаў быў чуваць глухi, як з-пад зямлi, гук — там яшчэ секлi на распал тоўстыя, высушаныя ў печы дровы — збiралiся варыць да прыкупленых худых селядцоў параныя картоплi. У «рускiх» — самы пост. I, як чарвячок у разрэзаным яблыку, у iхняй душы варушылася хцiвая зайздрасць, што ў «палякаў» надыходзяць каляды i iм можна будзе разгавецца.

Не было чуваць на вулiцы раптоўнага вiску дзяўчат, сытага i густога рогату хлопцаў.

Сцiшэла сёння i перайначылася прыбраная ў зялёныя, падсаджаныя пад бэлькi яловыя лапкi, чыстая, з яснаю падлогаю Корсакава хата.

Як i ўся тая палавiна Верасава, што хрысцiлася ў касцёле i была «польскаю», Корсакi гатавалiся да куццi. На покуцi за трохi адсунутым ад лавы сталом падымалася не прыбраная яшчэ, не абсохлая ад зледзянелага снегу, у жаўтлява-зеленаватых мiгатлiвых, як скупая ранiшняя раса, кропельках вады гусценькая прысадзiстая елка. Ад яе, як i ад пазатыканых за бэлькi зялёных лапак, што парастапырвалi свае калючыя, акрыялыя ад холаду пальцы, холадам пахла свежая вiльготная смалiна.

У драўляным раскрытым куфэрку, перакладзеныя злямцаванаю ватай, блiшчалi, адбiваючы скупы агоньчык лямпы, пералiвалiся, як мыльныя бурбалкi на растапыранай саломiнцы, шкляныя шары.

Елак у Верасаве нiхто не ставiў. Захавалiся ў Корсакаў гэтыя зiхатлiвыя

цацкi яшчэ ад немцаў, што тры гады стаялi ў Верасаве, павыганяўшы з хатаў людзей i адгарадзiўшыся калючым дротам. У Корсакавай хаце жыў ганарысты, з падкручанымi рыжымi вусамi вахмiстр — Корсак тады, зрабiўшы печ i прарэзаўшы ў сцяне невялiкае аконца, перабраўся ў падпаветку. Ён, гэты вусаты вахмiстр, i прывёз шкляныя шарыкi. Нават аднаго разу паклiкаў у хату Уласа Корсака i, запрасiўшы прысесцi каля прыбранае елачкi, пачаставаў ромам, потым, паказваючы на новую, усланую ўжо iмi, немцамi, падлогу, падымаў палец угору: «О, культура! Пан будзе помнiць». I на адыход яшчэ сыпаў у кiшэнь гасцiнцаў: чакалядных, укручаных у прыгожыя паперачкi цукерак для кiндэр — Алесi было тады гадкоў пяць. Астатнi год ён нават не паспеў паставiць елкi — выбралiся немцы неяк перад калядамi, забраўшы ў Корсака пабеганую ўжо цялушачку, пакiдаючы ў хаце, нiбы як плату, бочку квашаных зялёных памiдораў, драўляныя, выдзеўбаныя з асовага палена шлэбы ды вялiкую кардонную скрынку з гэтымi шклянымi цацкамi. Адбiўшы ў бочцы днiшча, Корсак пакаштаваў солены памiдор, плюючыся i не ведаючы, што гэта за паскудства, вывернуў iх на сметнiк, а дубовую бочку забраў — хiба знойдзеш лепшую салiць гуркi цi квасiць капусту. Пакiнуў для дзяцей i гэтыя хрусткiя, нямоцныя, як шкарлупка ад яйца, шкляныя цацкi.

Некалi з iмi важдалася Алеся, нават яшчэ на вяршок чырвоную зорку прыкупiла.

Пасля ўжо, прыйшоўшы ў гадаванкi, з гэтымi, трохi перабiтымi, парасколванымi, а дзе ўжо збоку i дупляванымi шарамi цацкалася Хрысця. Сёння ўдзень папрасiла, каб Змiтрык схадзiў у лес i высек невялiкую, але круглую з усiх бакоў елачку. I цяпер, няўзнак сашморгваючы з вачэй, нiбы ганяючы абрыдлую асу, пасмачку цёмна-русявых, што адсвечвалi золатам, валасоў, прывязвала да шарыкаў нiтачкi, перакусваючы iх зубамi.

Змiтрык, унурыўшыся пры стале каля нiзкае, звешанае на доўгiм дроце лямпы i разгарнуўшы тоненькi часопiс «Мора», што надоечы разам з газетамi купiў у Дварчанах на пошце, разглядаў цешынскiя здымкi: на iх было вiдаць, як на засыпаным букецiкамi бруку невялiчкага чэшскага гарадка на белых конях ехаў кавалерыйскi аркестр, роўна трымаючы строй i нiзка насунуўшы на вочы каскi, iшла польская пяхота. Маладыя салдаты, стараючыся, высока паднiмалi i выцягвалi туга абкручаныя ў абмоткi ногi.

— Во ён сядзiць, цацачкi ў кнiгах разглядае! — Мiця ўчуў над сабою нейкi зменены, як здушаны, бацькаў голас. Сумеўшыся, азiрнуўся. Бацька стаяў над iм, трымаючы перад сабою ахапак порсткага сухога сена — з-за незачыненых дзвярэй у хату сiвымi клубкамi кацiўся калючы настылы сiвер. — Пры такiх гаспадарах пажар i сюды дойдзе.

— Якi пажар?

— Вунь Мiронавыя гараць!

— А што вы кажаце? Няхай крые бог! — Хрысця падхапiлася з лавы. У яе з рук выслiзнуў шарык, з хрустам луснуў аб падлогу, рассыпаючыся i блiшчучы, як серабро.

— О, недалэнга! — Корсак са злосцю кiнуў на стол, на Мiцеў разгорнуты часопiс, няўежнае балотнае сена — асаку, перамешаную з калiвамi троснiку i кветкамi засохлага бабку. Выбег з хаты, нарэшце зачынiўшы за сабою дзверы, загрукаў за сцяною, мусiць, здымаў з крукоў бусак.

Услед за бацькам выскачыў Мiця, але, апомнiўшыся, вярнуўся ў хату, схапiў з калоды вядро, расплюхаў на падлогу ваду.

Хрысця з гарачкi ўсё нiяк не магла знайсцi сваю вялiкую суконную хустку, а потым i замкнуць дзверы — не лавiлася язычком ключа цяжкая жалезная засаўка. Невядома дзеля чаго несучы з сабою гэты доўгi, як шворан, ключ, выскачыла на вулiцу i раптам жахнулася ад страху: у канцы вёскi падымалася, падсвечаная знiзу агнём, цёмна-жоўтая хмара. Там, каля Мiронавых, стаяў крык.

Як ад нiзкага позняга месяца, на чубках мяккiх белых стрэх трапяталiся сполахi рэдзенькай жоўтай яснасцi. Адтуль дыхала нейкаю трывогаю. У суседнiх цёмных вокнах мiльгаў сухi трывожны водсвет.

Поделиться с друзьями: