Пастка для рэха

Схіляюся над скрываўленым Фёцаю і дакранаюся далонню да яго твара. Ад сябра цягне перагарам. Назіраю, як яго рот расплываецца ў нахабнай вар’яцкай усмешцы, і мяне працінае жахлівая здагадка: «Ён жа п’яны! А кровападцёкі на твары — усяго толькі бяскрыўдны макіяж».

— Га-а-ды! — лямантую я, не адчуваючы моцы свайго голасу. — Як вы мне ўсе надакучылі!

Падымаюся і чую побач істэрычны смяшок Аляксея Міхайлавіча. Злосна зыркаю на яго і пераводжу позірк на брата. У руках яго нож.

— Эдзька, не трэба! Стой! Стой! — крычу яму я, каб спыніць. І ў гэты момант чую глухі стрэл.

Машына з віскам зрываецца з месца, і я бездапаможна гляджу ёй услед.

18

— Стоп! Стоп! Стоп!— крычу я ад безвыходнасці і азіраюся. Вакол ні душы. І тым, хто зараз мог бы дапамагчы мне, не да нас. Яны занятыя сабою, і ніхто не можа ўжо спыніць гэтай крывавай істэрыі, гэтай вялікай несправядлівасці.

— Гэта розыгрыш! — лямантую я. — Погань! Ты спланаваў гэтае зло!

— Гэта не зло. Гэта жыццё. І гульня ў яго працягваецца! — прарываецца да мяне з пустаты голас Аляксея Міхайлавіча.

Эдзька, бездапаможны, ляжыць на брудным асфальце. Я хапаю яго пад рукі і цягну на асветлены астравок вуліцы. На яго шэрым безжыццёвым твары застыў страх.

— Часцей за ўсё мы прамаўляем зло чужымі вуснамі, — даймае мяне Аляксей Міхайлавіч, — не разумеючы, што яно жыве ў нас саміх. Гэта мы яго распаўсюджваем… Не я, а ён кінуўся на мяне з нажом. Што мне заставалася? Я абараняўся.

— Стоп! Стоп! Стоп! — гнеўна вырываю я з горла пакалечаныя крыўдаю і адчаем словы.— Дзе ты, дрэнь паганая?

Гэта не адчай, гэта бяссілле, гэта ілюзія гневу. І я — прывід той асобы, якой мне хацелася б быць. За ўсім гэтым напускным і жаданым нічога, акрамя страху і пачуцця абавязку, няма. Я па-ранейшаму не адчуваю за свае ўчынкі ніякіх згрызотаў сумлення. Каб абудзіць гэтыя пачуцці, мне трэба ўсё яшчэ прыкладваць намаганні. Што замінае мне стаць тым, кім я мару стаць? Мая няшчырасць? Зло, якое я так і не змог перамагчы ў сабе?.. Калі гэта так, то што мне яшчэ трэба зрабіць, праз якія прайсці выпрабаванні, каб пазбавіцца гэтых заганаў?

— Жыць у згодзе са сваім унутраным «Я». І памятаць, што ўсе мы толькі імкнемся стаць лепшымі. Насамрэч мы імі ніколі не робімся. Бо кожны з нас пражывае сваё жыццё. І іншага нам не дадзена…

— Жыць у згодзе са сваім унутраным «Я»?

— Так… Гэта і ёсць тваё сумленне. Твой духоўны скарб. Ён не можа быць іншым, ён такі, якім ты яго стварыў. Гэта да яго ты звяртаешся зараз за дапамогай. Гэта адтуль ты чэрпаеш тое адзінае і правільнае.

— Гэта не сумленне, гэта інтуіцыя…

— Гэта твая сутнасць. Межы паміж дабром і злом настолькі расплыўчатыя, што часам нават самы духоўна падрыхтаваны чалавек пачынае сумнявацца ў правільнасці гэтых паняццяў. І ўсё з-за таго, што чалавек — асоба недасканалая. Што паняцці дабра і зла ў кожнага свае. Тое, што даравальна адным, зусім недаравальна іншым. Любую думку можна як узвысіць, так і наадварот, давесці да абсурду. Трэба жыць і любіць сваё ўнутранае «Я». А любіць можна не ўсё і не ўсіх…

— А здрада?

— З ёю мы нараджаемся. І калі нехта мае да яе схільнасць, яна абавязкова праявіцца. Проста не прыйшоў яшчэ час.

— Нашто ж тады жыць?

— Кожнаму сваё.

— А Бог?

— Бог любіць усіх, а значыць, нікога. Мы самі павінны сябе любіць…

— Лухта!..

19

Гэты свет нават не здагадваецца пра маё існаванне. Хто я такі, каб пра мяне ведалі? Выскачка, які імкнецца рабіць нешта неадпаведнае сваім здольнасцям, не разумеючы, што для гэтага аднаго майго жыцця мала? І ўсё ж я ні аб чым не шкадую. Бо, спасцігаючы нават тую маленькую часцінку існага, я пазнаю сябе. І няважна, што я ўсё яшчэ не змог пазбавіцца тых шматлікіх сваіх недахопаў. Што я хацеў? Яны накопліваліся ўва мне гадамі. І цяпер мне даводзіцца шукаць новыя, непратаптаныя сцяжынкі, якія вернуць мяне да сябе.

І да Люські.

Мы размаўляем з ёю, пэўна, гадзіну ўжо. Я расказваю ёй гісторыю свайго жыцця. Яна слухае, не спыняе.

— Люська, я спрабаваў жыць без цябе, — заўважаю я паміж іншым.

— Ну і?.. — лісліва ўсміхаецца яна. У вочы блакітнымі фарбамі прасочваецца неба.

— Не атрымліваецца…

Адчуваю, як здрадніцкі ўздрыгвае мой голас. Не ад хвалявання, вядома, а ад прасвятлення. Напэўна, людзі заведама нараджаюцца рабамі свайго лёсу. І я не выключэнне з гэтага правіла.

— Я не магу без цябе.

Люська вытрымлівае працяглую паўзу і спагадліва зазірае ў вочы.

— Я без цябе таксама, — ціха прамаўляе яна.

Маўчым. Такое ўражанне, што слоўны запас наш скончыўся і цяпер надзея толькі на тое, што мы прыдумаем нейкія новыя словы, з дапамогаю якіх і зразумеем адзін аднаго.

— Віця, я даўно табе збіралася сказаць… — Люська выдатна разумее, што маўчанне не лепшы сродак зносін у гэты момант, і таму спяшаецца: — Я даўно табе збіралася сказаць... Я цяжарная.

Я не ведаю, як павінны паводзіць сябе ў такіх выпадках мужчыны, і маўчу. Пэўна, дзень гэты цалкам сатканы з нашага маўчання. Мы імкнемся знайсці патрэбныя словы — і не знаходзім іх. А таму змушаны карыстацца моваю жэстаў. Але і яна не заўсёды дапамагае нам.

— Што ты сказала? — перапытваю я.

— Віцюша, ты макака!

Люська цалуе мяне ў шчаку. Цяпло ад дотыку яе вуснаў застаецца напамінам аб нечым страчаным. Яно быццам бы і ёсць, і ў той жа час яго няма. І ніколі не магло быць. Люська сціскае мяне ў абдымках. Яе сукенка збіваецца зморшчынамі. І я імкнуся іх разгладжваць.

— Нейкі ты не такі, — шэпча мне на вуха Люська. — Цябе, Цюша, страшна адпускаць ад сябе. Раздабрэў…

Тлумачыць, як я жыў без яе, чым сілкаваўся, няма жадання.

— Самцы малпаў, — пачынаю я непераканаўча, — суперажываюць цяжарнасць сваёй партнёршы настолькі моцна, што самі ў гэты перыяд набіраюць вагу. У іх нават павялічваецца аб’ём таліі… Вось і ў мяне…

— Цюша, ты нязносны, — спыняе мяне Люська.

— Магчыма, — усміхаюся я. — Але мая нязноснасць ад цябе.

— Ад мяне? — здзіўляецца яна. — Яшчэ да чаго дадумаўся?

— Абгрунтаваць?

Люська неўразумела пазірае на мяне і маўчыць. Відавочна, яна страціла пачуццё гумару.

— Некалі ў нашым мястэчку, — працягваю я, — жыў адзін вельмі выхаваны і адукаваны чалавек. За якую б справу ён не браўся, рабіў ён яе з вялікім захапленнем. Аўтарытэт гэтага чалавека быў настолькі моцным, што людзі імкнуліся быць да яго падобнымі. Яны рабіліся лепшымі. Інакш і быць не магло. Але аднойчы майстра памёр. І жыхары мястэчка зразумелі, што страцілі нешта такое, чаго нельга страчваць. Яны страцілі часцінку саміх сябе. Але затое ўзамен набылі свабоду і незалежнасць ад нечых учынкаў. Толькі ім гэтая свабода не стала ў радасць. Так і для мяне… Калі я пачаў жыць без цябе, мне падалося, што я набыў свабоду, але гэтая свабода была несапраўднаю. Бо свабоднымі мы становімся толькі тады, калі ў нашых сэрцах жыве разуменне, для чаго яна нам патрэбна.