Праклятыя госці сталіцы

– Трохі не даязджаем мы да парку, яны ўсё маўчаць. Я дзьверы адчыняю, чакаю, пакуль выйдуць. Я ж ня шваль якая кантралёрская, квіткі ніколі не правяраю, туё-маё там... Не выходзяць. А той які маладзейшы падыходзіць да кабіны ды кажа: “Э не, стары, нам далей. Паехалі. Да Затрамвайшчыны”. Я кажу: “Мужыкі, трыццаць рублёў, і таксі ваша”. А яны тут на мяне як наехалі: ты ня ведаеш каго вязеш, круці баранку, а то... Сам разумееш, доктар. Ну, мы пагаварылі трохі, выкінуў я іх з салону ў сьнег – ды дахаты. Слухай, доктар...

Кіроўца дыхаў цяжка, вочы ягоныя наліліся крывёй, ён схапіў Маленькага лекара за рукаў, зазірнуў у самыя зрэнкі, потым паслабіў хватку, адкінуўся да батарэі.

– Слухай, паліва скончылася, трэба ў начнік зьбегаць. Э-э-э... Добра, пацерпім. Карацей, на наступны дзень, цёмна ўжо, зноў прыязджаю я ў парк... Ноч, я па кабіне рэчы зьбіраю, туды-сюды – а тут тыя двое, гляджу, перад аўтобусам стаяць. Зьніадкуль проста зьявіліся. А зь імі – яшчэ чалавек пяць, я твараў не разглядзеў, а тых дваіх вось добра, на ўсё жыцьцё запомніў... Я скеміць нічога не пасьпеў, а яны аўтобус бэнзінам аблілі і запальнічкай – пстрык. Я ў кабіне сяджу, што за вокнамі ўжо ня бачу, вагонь вакол, аўтобус гарыць як папера. Ну, я тут... Як кажуць, усё жыцьцё перад вачыма прайшло. І тут адчуваю – нехта мяне па плячы ляпае, мякка так, як баба. Паварочваюся – а гэта мужык такі, увесь у чырвоным, і валасы гараць, і рукі. Адкуль узяўся? – я ж, здаецца, усіх яшчэ каля паліклінікі высадзіў. У мяне ногі ватныя, выскачыць хачу й не магу. Гляджу я на гэтага, а ён пасьміхаецца, як попік, і пальцам абгарэлым на вокны раптам паказвае. Я зірнуў – а там ужо не вагонь, а даляры, грошы гэтыя, каб яны ўнылі, уюцца, як сьнег уюцца... Грошай як саранчы проста... Я вочы заплюшчыў, дзьверы адчыніў і ў іх...

Маленькі лекар паглядзеў у келіх: барвовае колца на дне скакала й скручвалася ў сьпіралькі. “Трызьніш, трызьніш”, – закрычаў ён весела, але не пачуў свайго голаса, і прыкусіў язык. Кіроўца ўтаропіўся ў адну кропку й працягваў:

– Падаю я ў гэтую грашовую завіруху, усё падаю й падаю, і не відаць ёй ні канца, ні дна... Вакол адны грошы. Тады я, відаць, прытомнасьць і страціў. Адрубіўся як... Ну, ты разумееш. Ты слухай.

– Я слухаю, – прамармытаў Маленькі лекар. У дзьверы цяжка, грузна бухнула, і потым голас жонкі вылаяўся – па-мужчынску, мудрагеліста й рычліва.

– Тараніць... – скрывіўся кіроўца. – А вось я табе...

Ён узьняў рулю й спусьціў курок, але стрэльба толькі бясьсільна шчоўкнула.

– Карацей, ачуняў я ў нейкім пакоі. Невялікім такім, як палова гэтага. Ні вокнаў, ні мэблі, ні дзьвераў. Нічога. Гладкі як залупа. Толькі ў куце нешта валяецца. Паўдні я ў ступары праляжаў, а пад вечар падняўся. Жэрці захацелася, ды ўсё астатняе: чалавечае ў ва мне прачнулася, ажыў я. Падыйшоў зірнуць, што ж там у куце. Гляджу, а гэта мужык нейкі, у касьцюме дарагім, культурны такі мужык. Толькі мёртвы. Ну праўда – мярцьвей не бывае. Вочы вылезьлі, і сьмярдзець пачынае. А ў руцэ ў нябожчыка – чамаданчык. Як бы мне пагана ні было, а потым я чамаданчык праверыў. Далярамі набіты пад завязку.

– Нешта гэта ўсё мне...

– Ды ты слухай далей, знахар. Хутка я ўжо зусім час страціў: колькі цяпер, і які дзень, і дзень ці ноч: хто яго знае? Доўга баяўся падыйсьці да мерцьвяка гэтага, аднак потым наважыўся: даляры сабраў, па кішэнях парасьпіхваў, сяджу, чакаю немавед чаго. Мінае, ну, скажам, пару гадзін, я вуглы ўсе абгадзіў, і адчуваю: з голаду падыхаю. І піць хочацца. Празь нейкі час ад голаду й смагі зноў адключыўся. У пакоі ні лямпачак, ні фіга, а сьветла, як днём. Прачынаюся: холадна, зуб на зуб не трапляе, адчуваю: усё – паміраю. Ну, думаю, пара мерцьвяка есьці. Нос затыкаю, падпаўзаю да яго, азіраю: бляваць хочацца, а няма чым. І тут заўважаю – так, ведаеш, левым вокам – грошы з маёй кішэні тырчаць. Я іх паклаў у рот, пажаваць, страўнік падмануць. Палягчэла. Яшчэ пажаваў. Смачна, ё-т акаёт! Так я некалькі паперак зжор. Адчуваю – сілы вярнуліся. Пажыву яшчэ, думаю, пажыву.

Кіроўца радасна ўсьміхнуўся самому сабе, пацёр нос, а калі адняў руку, вусны ягоныя зноў былі набрынялыя тугою. Ён зазірнуў у бутэльку й расчаравана ўздыхнуў:

– Пакапаўся я па кішэнях у таго дохлага і што, як ты мяркуеш, знайшоў? Паўлітровічак! Цалюсенькі! Выпіў, сагрэўся, наеўся-нажорся й заснуў. Прачынаюся, а тут дзьверы адчыняюцца і баба заходзіць. То, разумееш, на дзьверы ні намёку, ні шчылінкі не было, а тут – і дзьверы, і баба. Я на яе, так і так, а яна ў крык і ўцякаць. Потым зноў – ні дзьвярэй,ні бабы. Я яшчэ далярамі закусіў і зноў спаць. А што ж мне рабіць: сілы трэба. Цэлы дзень я тую бабу клікаў. Цішыня. Так я і жыў у гэтым пекле – доўга, можа, зь месяц , у мяне там календара не было. Баба потым яшчэ некалькі разоў прыходзіла. Спачатку крычала ды ўцякала, а потым на які час заставацца пачала. Па вуглох пачысьціць, мерцьвяка дэзікам спырсьне. А неяк яна памыла, сыходзіць – а я яе за азадак: ідзі сюды, мілая. Ну, мы зь ёй таго сяго, яна й не супраціўлялася. Потым пачала штодня прыходзіць, жратву прыносіла, але я ўжо ўсё – бяз баксаў не магу. Як маракі да рыбы прывыкаюць, так я да гэтых паперак. Фірмовая страва ў нашым рэстаране. Баба гэтая мяне, дура, адвучыць хацела – на, кажа, катлет табе, а неяк, памятаю, селядца прыцягнула. Мяне званітавала адразу, як я гэтыя хвасты пабачыў. Яна ж, муха паганая, скандаліць пачала. Міліцыяй пагражаць, падла. Заб’ю яе як-небудзь, зуб даю – заб’ю. Я вось і стрэльбу здабыў... Э, ты куды? Стаяць!

Маленькі лекар пакорліва спыніўся й нават прысеў на кукішкі ў цэнтры закіданага грашыма дывана. Кіроўца задаволена шчоўкнуў стрэльбаю ды ікнуў.

– А потым прачынаюся неяк, – гаспадар ужо, бадай што, роў, ды потым нечакана голас ягоны сьціх, і ён працягваў спакойна й стомлена, – а таварыш гэты, які ў куце з чамаданчыкам валяўся, стаіць перада мной – у халаце белым, увесь такі туё маё, што ты што ты... Ну проста фэльчар са здраўпункту.

Кіроўца зноў ікнуў:

– Холадна мне... Не паверыш – холадна. Слухай, гарэлкі няма, трэба схадзіць... Зьлётаеш? А, ладна, пайшлі разам. На двары пагаворым. Тут начнік блізка.

Хістаючыся, кіроўца сунуў у кішэню ахапак купюраў, некаторыя пападалі на галаву Маленькага лекара, і той сам зьдзівіўся, як мала яго ўсхваляваў гэткі дождж. Спрытна, каб ня рыпнулі шыбы, гаспадар адчыніў вакно, удыхнуў на поўныя грудзі чорнага, пераднавальнічнага паветра, і яны па чарзе ціха вылезьлі на двор.

ЧАСТКА ШОСТАЯ

Фатаграфія Моцарта

53.

Калісьці, шпацыруючы па праспэкце й разглядваючы мэмарыяльныя дошкі на сьценах дамоў, Кармушкін почасту разважаў пра тое, што клясыкі айчыннага мастацтва так і ня здолелі стварыць нічога вартага ўвагі менавіта з прычыны пражываньня ў цэнтры гораду – вокны іхных заслужаных жылішчаў выходзілі на самыя шумлівыя й загазаваныя вуліцы, што, натуральна, замінала плённаму творчаму працэсу. Вось і кватэра народнага кампазытара Івана Хруля, дзе пасьля сьмерці гаспадара адкрылі ягоны музэй, глядзела з-пад фіранак, нібыта з-за цёмных акуляраў, на вуліцу Бэндэ, адкуль да праспэкту было рукой падаць; уся зарослая платнымі аўтастаянкамі, з консульствам невялікай, але ўплывовай замежнай дзяржавы ў адным канцы і будынкам банку ў другім, вузкая, тлумная, яна не належала да тых, дзе Кармушкін хацеў бы адшукаць сваю неўміручасьць. Дамы тут ня мелі больш за чатыры паверхі, аднак вышынёй пераўзыходзілі любую хрушчоўку: усё таму, што пакоі ў тутэйшых кватэрах былі прасторныя, столі высокія, вокны шырокія – нібы ў школьных тэмах па замежнай мове. Цяпер практычна кожная кватэра ў гэтым раёне была здадзеная гаспадарамі ў арэнду пад офіс, і старыя, рамантычныя вокны трапілі за краты, пад апеку шклопакету, і толькі музэй народнага кампазытара вылучаўся сваімі састарэлымі шыбамі, шызымі, як галубы, якія любілі кахацца на ягоных падваконьнях. Бо кватэра, дзе некалі жыў і тварыў Іван Хруль, месьцілася на апошнім паверсе.

Не, Кармушкін хацеў бы працаваць у вежы са сланоўяй косткі й бачыць праз байніцы белыя ветразі на марскім даляглядзе ці, прынамсі, тралейбус раз на гадзіну. Аднак пасьля таго, як са сваім дыплёмам мэнэджэра культуралягічных праектаў трыццацігадо-вы Кармушкін так і ня здолеў знайсьці працы, яму давялося задаволіцца пакуль пасадаю супрацоўніка музэю Івана Хруля.

Зусім нядаўна пераступіў ён парог гэтай змрачнаватай кватэры, адлюстраваўся ў партрэтах і фота, пакінуў адбіткі пальцаў на кнігах, пазнаёміўся з чатырма ачаравальнымі старымі: Нінэль Пятроўнай, Адэлаідай Самойлаўнай, Нінай Баляславаўнай і Ядзьвігай Карлаўнай, якія ўсьміхаліся яму добрымі шчарбатымі іртамі і паабяцалі не нагружаць лішняй працай, бо “у маладых павінны быць іншыя клопаты – хі-хі”, мілыя бабулькі ў аднолькавых фартучках, падобныя адна да адной як кубачкі з гарбатнага набору; еў варэньне сярэбранай лыжачкай, выцер пыл зь піяніна, зламаў друкавальную машынку мэтра, правёў экскурсію для аўтобуснага парку нумар пяць і даў кароткае інтэрвію сямейнаму тэлеканалу пра ўдзел Івана Хруля ў вялікай і вельмі айчыннай вайне. Мінуў месяц.

54.

У той дзень яны скончылі працу раней чым звычайна – назаўтра мусіў быць дзяржаўны выходны. Першымі сышлі, памахаўшы Кармушкіну суханькімі ручкамі, Адэлаіда Самойлаўна і Ніна Баляславаўна, потым, пачаставаўшы яго хатнімі піражкамі, адправілася адпачываць Ядзьвіга Карлаўна. Кармушкін даўно й сам мог бы быць дома, аднак у музэй завітала дачка клясыка Ларыса, прывезла нейкія накіды, знойдзеныя сярод рэчаў Івана Хруля на лецішчы, і Кармушкін як адзіны, хто быў абазнаны ў нотнай грамаце, мусіў праверыць, ці не пашчасьціла музэю адкрыць новыя старонкі творчасьці кампазытара. Як высьветлілася, усе накіды былі ўсяго толькі чарговымі чарнавікамі вядомых хрулевых хітоў. А палове на пятую Кармушкін праводзіў Ларысу да таксі, вярнуўся, разьвітаўся з Нінэляй Пятроўнай, якая паводле дакумэнтаў лічылася загадчыцай музэю, і выйшаў на лесьвічную пляцоўку. Ён дачакаўся ліфту, у шчасьлівым прадчуваньні выходнага, даехаў да першага паверху; дзьверы расчыніліся, ён спусьціўся да дзьвярэй пад’езду, сунуў руку ў кішэню, каб па звычцы запаліць цыгарэту, і ўспомніў, што забыў пачак разам з запальнічкай на бальконе музэю.

Гэта быў маленькі балькончык, памерам ня больш за ванначку для немаўлятаў – такіх шмат на дамох у цэнтры гораду: старыя выходзілі туды, каб паліць кветкі, Кармушкін – каб цыгарэты. Нішто не магло сапсаваць Кармушкіну настрою; ён вярнуўся, шпаркай хадою прайшоў у далёкі пакой, забраў пачак і запальнічку, паклаў у кішэню. У гэты ж час Нінэль Пятроўна мімаходзь агледзела памяшканьні, усьміхнулася свайму адлюстраваньню, паправіла фатаграфію, на якой Іван Хруль прымае ў падарунак ад тульскіх майстроў катрынку, выйшла на пляцоўку й з пачуцьцём выкананага доўгу замкнула масіўныя музэйныя дзьверы з залатой шыльдай на тры рашучыя вісячыя замкі. Мінула трыццаць сэкундаў: Кармушкін, перадолеўшы раптоўнае галавакружэнь-не, дабраўся да перадпакою – Нінэль Пятроўна села ў ліфт. Яшчэ хвіліна: Кармушкін усё торгае за ручку; Нінэль Пятроўна выходзіць на вуліцу Бэндэ. Яшчэ шэсьцьдзесят сэкундаў: Кармушкін кідаецца на балькон – Нінэль Пятроўна адкрывае парасон, бо Гідрамэтэацэнтр зноў памыліўся – Кармушкін бачыць унізе некалькі дзясяткаў аднолькавых парасонаў, зьнясілена праводзіць ілбом па шкле й вяртаецца ў кватэру – Нінэль Пятроўна падымае вочы, усьміхаецца балькончыку, глытае некалькі дажджавых кропляў і рушыць у мэтро. Дождж ідзе не даўжэй за рэклямны ролік. Зноў зьяўляецца сонца, вуліца ўспыхвае, як ахопленая пажарам ювэлірная крама, Кармушкін сядае да тэлефону, але ўсе працоўныя ўжо, а ўсе хатнія – яшчэ.