Праклятыя госці сталіцы

Да бліжэйшай вадасьцёкавай трубы было мэтраў пяць, і пры вялікім жаданьні і ўпэўненасьці ў нагах можна было паспрабаваць адолець гэтую адлегласьць, рухаючыся па гранітным гаўбцы, што апярэзваў дом. Справа ад балькончыку сыходзіла яшчэ мокрымі пасьля дажджу мэталічнымі прыступкамі ўніз пажарная лесьвіца. Да яе было рукой падаць – была б толькі рука сантымэтраў на трыццаць даўжэйшая. Кармушкін аглядзеўся, і перажагнаўся ў душы, і нават таргануўся наперад, але тут жа ўцягнуў сваё перапуджанае цела назад, і адчуў вялікую сарамлівую радасьць. У пятках кальнула, сэрца заныла, і потым яшчэ колькі сэкундаў страх салодка таяў унутры.

– Дзяўчаты, – крыкнуў Кармушкін дзьвюм юным істотам, што ў непрасохлых футболках і міні-спадніцах праходзілі якраз пад вакном – так блізка, што можна было заўважыць адсутнасьць станікаў. – Дзяўчаты, – паўтарыў ён, але зразумеў, што насамрэч усяго толькі шэпча. Дзяўчаты аддаляліся. Кармушкіну было вельмі няёмка. Аднак гэта было ўсё ж прасьцей, чым лезьці на сьлізкі й вузкі гаўбец. Ён заплюшчыў вочы й цяпер ужо напраўду заенчыў:

– Дзяўчаты!

Тыя пачулі, спыніліся, павярнуліся, пашукалі, паціснулі плячыма, потым нарэшце паднялі коратка стрыжаныя галовы ўверх.

– Дзяўчаты, дапамажыце, калі ласка. Мяне тут замкнулі выпадкова, не маглі б вы патэлефанаваць, я вам нумар скажу, і паведаміць, што Сяргей...

Адна зь дзяўчын нецярпліва пацягнула за сабой другую. Другая паморшчылася.

– Гэта праўда, нумар тэлефону – дзьвесьці дваццаць... не, гэта ня той... дзьвесьці...

– Хадзем, Кацька, – і дзяўчаты рушылі наперад, паказаўшы Кармушкіну ладныя сьпіны, з-пад маек выпіралі вострыя лапаткі, патыліцы былі выстрыжаныя так мудрагеліста, што іх можна было прыняць за твары. Каля аркі адна зь іх павярнулася й памахала Кармушкіну рукой:

– Парань, ты ня каціш! Ня каціш!

Кармушкін хацеў паспрабаваць яшчэ, але няўдача раптам забіла ў ім усю рашучасьць. А вуліца, звычайна такая ажыўленая, дзелавая вуліца, была цяпер паўпустая. Кармушкін стаяў на балькончыку, паліў, углядаўся ў прахожых, і чамусьці яму трапляліся адны бамжы. Чорнай кропкай у канцы вуліцы мігцеў засунуты ў будку каля консульства міліцыянт. Справа няўхільна ішла да шарай гадзіны. Кармушкін вярнуўся ў кватэру, пабарабаніў у сьцяну, хаця цудоўна ведаў, што за ёй кватэру здавалі пад офіс, і ў такі час напярэдадні выходнага тамака нікога няма, – і потым бясьсільна апусьціўся ў фатэль.

59.

Заставалася чакаць, пакуль ня ўключыцца тэлефон. Кармушкін паказаў язык партрэту Івана Хруля, дастаў нейкую газэтку за семдзесят дзявяты год і пагрузіўся ў чытаньне. Дакладней, вельмі хацеў пагрузіцца – у галаву палезла ўсялякая дрэнь, як мышы, набеглі пытаньні без адказаў: шкодная рэч для чалавека гэты вольны час, нічога добрага не прыносіць, пачынаеш шукаць сэнс жыцьця ці прыдумваць вершы, замест таго каб наталяцца здаровым адпачынкам і зараджацца моцаю дзеля заўтрашняга радаснага працоўнага дня. Кармушкін трымаў на каленях пажаўцелую газэту, а Іван Хруль паглядаў на яго спадылба са сьцяны, і ўжо не прасіў пустую бутэлечку, а відавочна задумваў нядобрае, фатэль быў мяккі, гадзіньнік цікаў так пяшчотна-падступна-утульна, у пакой запаўзала шарая гадзіна, і танчыла перад Кармушкіным эратычны танец...

Ён прачнуўся ў цемры й не адразу зразумеў, дзе знаходзіцца. Па кватэры былі разьвешаныя нечай не пазбаўленай густу рукой водбліскі ліхтароў, за вакном зноў ішоў дождж, і па няўлоўнай мернасьці ягонага шуму было зразумела, што гэта надоўга. Фортку зачыніць ён забыўся, і цяпер у музэі стала халаднавата. Кармушкін, крэкчучы, падняўся. На сівых валасох Івана Хруля бледна зьзяў прадаўгаваты водсьвет.

Кармушкін прайшоў на кухню, уключыў сьвятло, прыгатаваў гарбату. Тут жа цвынкнуў у суседнім пакоі тэлефон, цвынкнуў ціха, але гэтага хапіла, каб Кармушкін стрымгалоў кінуўся да апарату.

– Іван Мікалаевіч перакульваецца ў труне, – сказаў ясны, выразны, лялечны голас, хутчэй за ўсё, жаночы, і слухаўка хіхікнула.

– Алё! Алё! Гэта Нінэль Пятроўна? Гэта я, Сяргей!

– Перакульваецца ў труне, у труне, – на гэты раз слухаўка ледзьве ня пырснула сьмехам, і побач захіхікаў нехта яшчэ.

– Алё! Хто гэта?

– А чаму перакульваецца? Чаму перакульваецца?

Кармушкін ня ведаў, што сказаць. Цяпер яму стала па-сапраўднаму жудасна.

– Таму што ён заўсёды спаў на левым баку. На левым, на левым. А яны паклалі яго на сьпіну. На сьпіну, на сьпіну.

І слухаўка абрынулася на беднае вуха Кармушкіна тысячай хіхіканьняў, лялечных, гідкіх, бяззубых. Кармушкін выпусьціў слухаўку з рук, і яна пляснулася акурат на належнае месца. Ён падняў яе, але ці варта казаць, што цяпер у ёй зноў панавала цішыня.

Кармушкін ня стаў уключаць сьвятло – уключальнік знаходзіўся там, там, у страшным куце, пад змрочным нагрувашчаньнем цемры. Ён кінуўся на ратавальную кухню, якая перакідвала праз маленькі калідорчык у пакой хісткі сьветлы масток, прабег па гэтым мастку, прыклеіў сябе да кута каля тумбачак. Аддыхаўся, імкнучыся не глядзець у цёмны правал дзьвярэй, запаліў цыгарэту. І тут погляд ягоны, што шалёна рыскаў па прадметах, нібы яны, прадметы, былі ад пачатку хаўрусьнікамі Кармушкіна, – загнаны погляд ягоны ўпаў на кубак з гарбатай. Кармушкіна закалаціла – на чорнай паверхні напою, паволі тонучы, плаваў клок рэдкіх сівых валасоў.

60.

І зноў яму давялося заплюшчыць вочы, быццам ад гэтага нячыстая сіла, у існаваньні якой Кармушкін ужо не сумняваўся й ня будзе сумнявацца да канца сваіх дзён, перапыняецца на рэкляму; ён праімчаўся праз д’ябальскі пакой, навобмацак уключыў сьвятло і апынуўся перад партрэтам: Іван Хруль усьміхаўся яму, шчэрачы зубы, пальцы яго па адным адгіналіся, адрываючыся ад клявіятуры гармоніку. Кармушкін кінуўся ў калідор, да суседняга пакою, адкуль шлях вёў да замкнутых дзьвярэй, якія калісьці – як даўно! – вялі жывых людзей на лесьвічную пляцоўку. Аднак і наступны пакой не адпавядаў сваёй мірнай назьве. Ледзь Кармушкін ступіў туды, як піяніна, дыхнуўшы на яго пылам, выдала дзіўны, бразгатлівы гук, і ў паўзмроку, у водблісках ліхтарнага сьвятла Кармушкін заўважыў, як падымаецца накрыўка, і клявішы бязладна, сумбурна, быццам зьдзекуючыся, уціскаюцца й пругка вылятаюць на месца... Як яму ні было страшна, ён на нейкі момант разабраў у гэтым чортавым віхуры безнадзейна сапсаваны, скажоны нечай замагільнай воляй матыў песьні “Пастаю над ракою жыцьця”. Чуючы, як у бакавым пакоі адгукаюцца пачварным найгрышам барабанныя палачкі, як мяўкае клярнэт, распрацоўвае свае шатанскія лёгкія труба й рэжа кагосьці на жывую скрыпка, Кармушкін кінуўся назад, у кухню.

У тое імгненьне, калі нага Кармушкіна ў роспачы ступала на запаветны масток сьвятла, электрычнасьць, нібыта яе зьдзьмуў вецер, выключылася – адна за адной згасьлі лямпачкі ў пакоі з партрэтам і на кухні. Кармушкін апошнім намаганьнем зачыніў за сабой дзьверы й зараз жа прыпёр іх лёгкім, як пух, дубовым сталом, зь якога на падлогу абрынулася шкло, дзе захоўваліся сямейныя фота Хруля. Шоргат фатаздымкаў пад нагамі прымусіў Кармушкіна падскочыць і палезьці на падваконьне, адкуль не марудзячы зьляцелі слоік ды ваза.

Ён, аднак, здолеў неяк узяць сябе ў рукі, узгадаў, дзе ляжаць запалкі, і хутка па кутох кухні заскакалі цені – сіняе полымя асьвяціла надзейна прыпёртыя дзьверы; Кармушкін падняў з падлогі мокрыя цыгарэты, знайшоў адну яшчэ прыдатную, ды запаліць ня змог – трэсьліся рукі, як пасьля тыднёвага запою. Урэшце ён асьцярожна прысеў перад тумбачкамі бабулек-супрацоўніц: пераконваю-чы сябе, што шукае ліхтарык або паўбутэлькі гарэлкі (ну хаця б на дне!), насамрэч ён шукаў крыж.

Ліхтарык тут і праўда быў – мякка скочыў у руку, пальцы інстынктыўна моцна заціснулі яго, так што ажно хруснулі суставы; гэта насуперак усяму надало Кармушкіну моцы, і ён прадоўжыў агляд. Спачатку з тумбачкі дрыжачая рука Кармушкіна выцягнула доўгі маток тоўстай вяроўкі. Потым пальцы наткнуліся на нешта халоднае. Кармушкін узяўся лацьвей.