Восень пасярод вясны

Але на поўным твары Галабурды засмучэння не было. Хутчэй ажыўленне і нават радасць.

— Добра, паеду. А тое, што копна… Конна я любіў ездзіць калісьці, у начное.

— Разумею, сыне мой, усё разумею. Табе не церпіцца ўбачыць Сыракомлю. Паказаць яму свае грымзолы… Не давярай яму толькі занадта. Заклінаю, не давярай. Яго душа не чыстая. І паэзія не чыстая. У «Стэле Фарнарыне» правобразам маці божай аблудніцу вывеў. Блюзнерства!.. Ды ты, здаецца, і не чуеш, што я гавару.

Галабурда ж быў заняты адной нечаканай думкай: а што, можа, і праўда ўзяць свой пераклад, паказаць Сыракомлі?! Ухваліць ці ас'yдзіць? Хутчэй ас'yдзіць: польскі паэт, шляхецкая кроў. А можа, і не ас'yдзіць: «Хадыку» ўсё ж напісаў.

* * *

Сыракомля тым часам праехаў Шумск, праехаў вёсачку з празаічнай назвай Сяруцішкі (яны ж — Астатні Грош), праехаў гнілы мост праз Віленку, зусім вузкую ў сваім вярхоўі, і паглыбіўся ў Каруцінскі лес. На Чорным тракце было глуха і пуста — хоць бы жывая душа. Пануры лес выклікаў цяжкія думкі. З кожнай вярстою ўзрастала няпэўнасць, а ці правільна ён зрабіў, кінуўшыся ў дарогу пасля першага поклічу Галены. Пасля таго як яна цэлы год збывала яго кпінамі. Пасля таго як яна адкрыта напісала, што цяпер мусіць шукаць уцехі з іншымі,

Пасля таго як ён надумаў паставіць крыж на мінулым, весці цнатлівае жыццё і нават перайсці ад аблуднай паэзіі да суровай прозы.

Лепш бы сядзеў ён цяпер у Барэйкаўшчыне і пісаў свае «Успаміны Касача». Або «Мелодыі з вар’яцкага дома».

— Не так — жыву, жыву — не так! — тахкалі колы па сасновых карэннях.

Ён і сам добра ведаў: не так. Не трэба хадзіць з акцёрамі ў баварыю. Не трэба сварыцца з Паўлінай за кожную дробязь. Не трэба… А што тады трэба? Сумленна, як кажа Крашэўскі, дасяваць сваю ніву? А калі не тое гэта поле і не тое ён зерне кідае? Гэтая думка пачала яго ўжо кашмарамі мучыць у сне. Нібы ідзе ён, маленькі-маленькі, па неабсяжнаму полю і сыпле на сухую раллю чорнае жыта. Збожжа ў сявеньцы мала, толькі дно закрыта. А ззаду паўкругам ідуць вялізныя і сытыя гракі. І ў кожнага адно вышчаранае вока — не то цэнзара Мухіна, не то цэнзара Кукальніка. Ідуць і нават не клююць, а толькі віжуюць, куды ўпадзе зерне. І лічаць, лічаць, лічаць. Бязмернае поле, а ён адзін з гэтым груганнём. Ажно плакаць хочацца ад усведамлення ўласнай мізэрнасці, марнасці сваіх намаганняў.

Дык няўжо лёс не адплаціць яму за ўсе пакуты? За смерць дзяцей. За сухоты. За здзекі варшаўскіх крытыкаў. Павінна ж быць для кожнага мера дабра і мера зла. Сваю меру зла ён ужо, здаецца, вычарпаў. А вось меру дабра, меру шчасця… І ці было яно ў яго — шчасце? Мусіць, было: першы верш, першае дзіця, першая кніга, першая п’еса ў тэатры. Папулярнасць сярод шарачковай шляхты. Ну і Галена, дні, праведзеныя з ёю ў Вільні і ў Познані, хаця яны — хутчэй няшчасце. Каб не тыя дні, меў бы ён чыстае сумленне, спакой у хаце. Уся слодыч згінула, як снег ад веснавой цеплыні. Засталася толькі пякучая горыч.

Дык чаму ж тады згадзіўся паехаць у гэты невядомы раней Анелін, дзе, сэрца вяшчуе, чакаюць яго новыя расчараванні і новыя прыніжэнні?! Толькі таму, што яму зажадалася, каб усё пачалося зноў, спачатку? Але ж гэтага яму ўжо не хочацца. Наадварот, жадаецца, каб усе забылася, сцерлася з памяці, як сціраецца надпіс на грыфельнай дошцы… Тады, мусіць, таму, што з раніцы з явілася прадчуванне нечага вялікага і нязвычнага? Шчаслівае прадчуванне таго, што гэтая паездка павінна зыначыць яго жыццё. Усё стане простым і зразумелым. А ён сам зноў спатрэбіцца людзям, спатрэбіцца для значнай справы.

Між тым лес скончыўся. З левага боку паказалася драўляная, шаляваная дошкамі капліца. Яна стаяла крыху зводдаль, за векавымі ліпамі і бярозамі, на якіх чарнелі шапкі вароніных гнёздаў. Сыракомля любіў старыя дрэвы, старыя цяністыя алеі. Пасаджаныя рукою чалавека, яны звычайна перажывалі яго, захоўвалі яго цяпло і тым самым сведчылі, што нешта застаецца жыць і пасля смерці. Адным словам, нараджалі нейкую надзею. Таму Сыракомля ўсюды садзіў дрэвы — у Залучы, Барэйкаўшчыне і нават у Вільні, перад домам Бабятынскага, пасадзіў клёнік, выкапаны на Антокалі на месцы згарэлай сядзібы.

Каля капліцы Сыракомля спыніў Пегаса, абышоў цвінтарышча. Ад парослых дробным мохам сцен, ад тоўстых дрэў, не разбуджаных яшчэ веснавым сокам, зыходзіў спакой. Чорныя галіны выразна, як на гравюры, вырысоўваліся перад няяркім блакітным небам і белымі хмаркамі. І Сыракомлі захацелася дакладна перадаць і гэтыя светацені, і свой настрой. Толькі дзе ўзяць адпаведныя словы? Верш — ён заўсёды прыблізны ці, прынамсі, такім здаваўся цяпер. Проза дае большыя магчымасці ў паказе жыцця… Хаця яна таксама далёкая ад дасканаласці. Словам цяжка перадаць лініі, фарбы, гукі. Іх апісанні блядней, чым рэчаіснасць.

«Трэба ўвесці гэту капліцу ва «Успаміны Касача», — прыйшло нечаканае рашэнне. — Няхай Касач патаемна сустракаецца са сваёй каханай на старым цвінтарышчы. Хаця не, не варта. Зноў абвінавацяць У блюзнерстве… Тады няхай Касач прыходзіць сюды адзін. Каб параіцца з дрэвамі, як яму быць».

Суцешаны, што ад гэтай вар’яцкай вандроўкі будзе хоць якая карысць, Сыракомля ўзмасціўся на драўлянае сядзенне і, тузануўшы лейцамі, разбудзіў каня.

— Но-о, няшчасны Баранавалока! Далёка табе да сапраўднага Пегаса… Аднолькавы ў нас з табой лёс.

За капліцай, не даязджаючы карчмы, дарогі разыходзіліся: Чорны тракт вёў уніз, да моста, улева ж адыходзіў вузейшы гасцінец, абсаджаны маладымі бярозамі. Усё сходзілася з тым, што казаў гэны ўладальнік герба Паўкозіч. Але ў Сыракомлі з’явілася неадольная прага хоць на момант заскочыць у карчму, каб усё ж спытаць пра дарогу. Толькі спытаць, і нічога болей.

Карчма была вялікая, старая, з прыбудаванай вазоўняй. У прасторных сенях віднеліся бочачкі з рыжскімі селядцамі, кадушкі з капустай і яшчэ нечым, рэзкім па паху, а ў куце — скрыня з аўсом пудоў гэтак на пяцьдзесят. Адчыніўшы акаваныя дзверы, Сыракомля апынуўся ў светлай палавіне, чыстай і акуратна прыбранай. Пасярэдзіне стаялі тры гладка выгабляваныя сталы, уздоўж сцен — шырокія лавы, на якіх у выпадку чаго можна было выгодна праспаць ноч. За самым далёкім сталом сядзеў ап’янелы мужык і, нягледзячы на вялікі пост, бубнеў, утаропіўшы позірк уніз:

Выпіў, выпіў, не пакінуў. Гу! Га, не пакінуў…

— Ёсць тут хто? — усклікнуў Сыракомля, не звяртаючы ўвагі на п’янага мужыка. — Гэй, карчмар.

— Тутака я, тутака, — з-за перагародкі з’явілася прыгнутая постаць у чорнай камізэльцы і круглай ярмолцы. — Добры дзень шаноўнаму пану, што вяльможнаму пану патрэбна? Што пану даць для дыспазіцыі?

— Дарогу, толькі спытаць дарогу, — Сыракомля ніколі не вітаўся з карчмарамі; у. крайнім выпадку, калі хацелася іх падражніць, аддаваў «пахвалёнага». Але цяпер такая ахвота не адчувалася: у карчме было незвычайна чыста, не мэкалі козы, не кудахталі куры, не плакалі бахуры. — Як тут лепей праехаць у маёнтак Анелін?

— У маёнтак Анелін? О, вяльможны пане, нічога складанага. Каля маёй карчмы звернеце на Палушанскі гасцінец, і праз вярсты з дзве направа будзе відаць Анелін… А можа, шаноўны пан мае жычэнне наталіць чым прагу? Маю лікворы, маю такай, маю чыстую, як майская раса…

— То тады чыстай… З паўкварты [4] .

— А на перакуску што ясны пан жычыць? Рэкамендую посны селядзец з гусіным салам і мёдам. Ёсць таксама пірог з рэдзькай і пірог з соленымі рыжыкамі.

— Нічога не трэба! Скарынку хлеба для занюху — і досыць. Хаця не, дай з сабой два пірагі. Адзін з рэдзькай, другі з рыжыкамі. І загарні ў што-небудзь, толькі чыстае.

4

Кварта — мера сыпкіх рачываў і вадкасцей, чацвёртая частка гарнца, роўная прыкладна 0,7 л.