Восень пасярод вясны

Але тут расчыніліся дзверы, і на веранду выбегла мажная дзяўчына з нейкай белай стужкай у руцэ.

— Цёця просіць прабачэння, што не можа зараз выйсці, — зашчабятала яна. — Праз мяне не можа, праз маю сукенку! Няхай пан прывяжа каня да дрэва, а потым вернецца пан Талочка, дык паставіць у стайню… Проша адразу ісці ў хату!

Сыракомля дастаў з-пад сядзення торбу з аўсом («Не будзе ж конь аб’ядаць анелінскае панства»), абкруціў лейцы вакол дрэва з парэпанай тоўстай карой («І што за яно: ніколі такога не бачыў») і, узяўшы на левую руку пірагі, скіраваўся да сходаў.

«Відаць, і Галена баіцца сустрэчы са мною, — прыйшло тлумачэнне. — Таму і не выйшла спаткаць».

— Сюды проша, сюды! Прама ў салон. Асцярожненька: тут высокі парог.

Галена стаяла тылам да дзвярэй, каля вялікага авальнага стала і гарачай патэльняй прасавала шэрую сукенку ці спадніцу.

— Як маешся, сэрданька! — з ненатуральнай жвавасцю павітаўся Сыракомля. — Даўно мы з табой не бачыліся…

— Вітаю цябе, Людвік, — голас Галены напяўся, як струна, — праходзь сюды, сядай. І выбач, што не выйшла насустрач. Трэба вось ёй, — кіўнула на дзяўчыну, — сукню да ладу давесці, а тут патэльня стыгне… І праўда — даўно не відзеліся. Летам гады тры будзе.

— То я пайду, цёцю, — адчуўшы сябе лішняй, абвясціла дзяўчына.

— Пачакай, Марыська! Вось толькі каўнерык папраўлю… Маеш тваю сукенку. Ідзі, пераадзенься! І глядзі, каб сягоння прыгожай была! Каб усім спадабалася! Ну, ідзі, ідзі сабе…

Сыракомля між тым маўкліва прыглядаўся да Галены. Пакруглела, распаўнела. І косы, якія ёй так ішлі, невядома навошта абрэзала. І шчокі пацямнелі. Абвяла півонія, пачарнела…

— То што новага ў Вільні? Расказвай.

— Што там, сэрданька, можа быць новага… Вось у тэатры сабраліся «Норму» ставіць. Але цяпер жалоба. Прыйдзецца прэм’еру адлажыць, — Сыракомля разумеў, што гаворыць неістотнае, не тое, што яе цікавіць. Але тое, істотнае, непрыемнае, адкладваў, як малое дзіця, на пасля.

— Не маглі што з Манюшкі выбраць. Італьянца ставяць… — у тон яму патрапляла Галена. — А ўвогуле, як ты жывеш? Як здароўе? Змізарнеў ты ўвесь. Пра сябе не дбаеш. Усё за славай гонішся, — злёгку ўшчыпнула яго.

— Якое там здароўе! — яму зноў стала шкада сябе самога. — Ты ж ведаеш мой стан! Часам я праклінаю прыроду, што дала чалавеку свядомасць, а мяне нарадзіла чалавекам. Не адчуваў бы тады ўсяго болю, не пакутаваў бы. Проста — існаваў бы.

— Не гняві бога, Людвік! Зноў ты ўпадаеш у чорную меланхолію. А гэта няможна.

— «Няможна»! — перадражніў ён Галену. — Каму няможна, а мне можна. Перад табой сядзіць жывы нябожчык! Я ўсё часцей адчуваю, як маё цела распадаецца на асобныя часткі. І кожная з іх — баліць.

— Чалавеку здаецца, што толькі ў яго ёсць болькі, што толькі аднаму яму баліць.

— Каб жа толькі балела цела, — не слухаў Галены Сыракомля. — Найболей баліць душа! Вось ты пісала ў лісце, што чалавек памірае двойчы. Няпраўда! Подлая няпраўда. Чалавек памірае тройчы. Першы раз — калі знікае жаданне, другі раз — калі пакідае натхненне, а трэці раз — калі спыняецца дыханне… Дык вось, ведай: я ўжо напалову памёр. У мяне ўжо і натхнення болей не засталося. Пісаць болей не магу!

— Ты чамусьці гаворыш усё гэта такім тонам, нібы адна я вінавата ва ўсіх тваіх бядотах.

— А хто ж вінаваты! — ён сарваўся з крэсла, — Хто месяцамі не адказваў на мае лісты! Хто мне пісаў з Кракава… Як сёння помню гэтае месца, навекі засела ў мяне ў галаве: «Ты мне замяніў бы ўсё на свеце, але паколькі цябе няма, я мушу сабе шукаць заступніка!» — Сыракомля, нервова ходзячы па пакоі, яўна перадражняў яе голас. — Замяніць ёй, міленькай, мяне захацелася! І гэта ў той час, калі я вар’яцеў, каб недзе знайсці грошай і з ёй у Італію паехаць!

— Але ж не знайшоў і не паехаў. І ўвогуле нічога не зрабіў, каб уладкаваць мой быт. Што мне заставалася рабіць? Аднымі апладысментамі сыты не будзеш! — Галена хацела астудзіць яго пыл.

— Як гэта нічога не зрабіў! — абразіўся Сыракомля. — А хто з-за цябе кланяўся кракаўскаму «Часу»? А хто для цябе на бенефіс п’есу напісаў? А што да грошай… Ты ж ведаеш, як аплачваюць у нас паэзію. Апрача даўгоў у мяне нічога няма. Кожны дзень пяцьдзесят ліхвяроў пад дзвярыма чакае! Кожны дзень дваццаць душ накарміць трэба!

Галена кінула сваё прасаванне, падышла да яго, спакойна паклала яму рукі на плечы:

— Супакойся, Людвік! Так мы можам дагаварыцца невядома да чаго. Будзем праклінаць усё добрае, што паміж намі было. Забудзем слёзы публікі, дні, праведзеныя на кватэры ў Маркоўскай. Забудзем Познань. І будзем ненавідзець адзін аднаго да сканчэння веку. Лягчэй табе ад гэтага стане?

Сыракомля адвёў позірк убок: не было чаго гаварыць.

— Вось бачыш, дурненькі. Я ж цябе кахала, шчыра кахала. Інакш бы ў Познані не ўсадзіла нож У грудзі.

— Яшчэ невядома, дзеля чаго ты гэта ўчыніла, — Сыракомля разумеў, што яго словы мяжуюць з подласцю, але не мог жа ён дазволіць, каб быў яе верх. — Кажуць, гэта была прыступка ў тваёй кар’еры. Кажуць, ты хацела даказаць публіцы, на што здольная, Нездарма ж Козьмян іранізаваў, нібы ты ў той вечар з эфектам упала, самлела і таму першы раз у жыцці дасканала іграла…

— І ты, Людвік, паўтараеш плёткі, хаця павінен быць вышэй іх! Я таксама магла б за паняй Марачэўскай паўтарыць, што з выразу твару ты падобны да гуменнага пісара, што ты маўклівы і непрыгожы. Але ж я ведаю, што гэта не так. Ну, не злуй, паглядзі на мяне! Даўно не бачыла тваіх добрых вачэй!

Сыракомля перавёў позірк з акна, дзе зацвітала пеларгонія, на твар Галены — нібы бачыў яго ўпершыню. Пастарэў, пажаўцеў яе твар. Зморшчынкі збегліся да кончыкаў губ, да вачэй… І — усё ж меў рацыю рэцэнзент кракаўскага «Часу», калі сцвярджаў, што рысы твару ў яе нерэгулярныя, несіметрычныя. Ён тады яшчэ напісаў у рэдакцыю гнеўнае пісьмо: маўляў, я не патрабую ёй кадзіць кадзіла, бо гэта псуе любую кабету, я патрабую толькі, каб вы справядліва адзначылі, што ў яе рысы — самыя правільныя рысы на свеце! Аказваецца ж, рэцэнзент убачыў тое, чаго ён у засляпенні не заўважаў. Адна ямачка ў яе сапраўды глыбей і нямнога вышэй, чым другая. І вочы, яе вочы, зацягнутыя бяздоннай смугой-павалокай, здаюцца ад гэтага рознымі: адно крыху меншае, а другое большае. Хаця, якое ўсё гэта мае цяпер значэнне!

— Зразумей, каханне маё, што лёс увесь час карае мяне за тыя мінуты шчасця. Вярнуўся з Познані — не застаў у жывых бацькі. А потым прыехала цётка — і ўпала ў парозе мёртвая. А потым — мая хвароба і…

— Не трэба, Людвік, — яна закрыла яму рот далоняй. — У жыцці добрае заўсёды чаргуецца з благім. І калі б не было няшчасця, мы не маглі б ацаніць шчасце.

— Галоўнае ж, — ён рашуча адвёў яе руку, — пасля цябе я згубіў спакой. Я пачаў уяўляць сябе і з іншымі прыгожымі жанчынамі, — яму здалося, што калючкі лепей абгортваць кампліментамі. — І нават непрыгожымі, бо непрыгожых жанчын увогуле не бывае. Але толькі ўяўляў…