Восень пасярод вясны

— Я такога не гаварыла, — насцярожана аглянулася назад Дайнаровічыха: з гэтымі паэтамі, кажуць, ніколі нічога невядома. — Арцёме, — клікнула яна мужа, — падай мне салопу і вазьмі мяне пад руку. Тут з веранды такія высокія сходы.

— Слухаю, Анелю!

Талочка тым часам дапамог дамініканцу злезці з каня, лейцы перадаў пахоліку, які выскачыў з чэляднай хаты, і ўжо намерыўся весці брата Антонія на панскія пакоі. Але тут пабачыў, што ўсё таварыства рухаецца ім насустрач, і спыніўся.

— То не мог ужо сам ксёндз прыар прыехаць? — яшчэ зводдаль пачала Дайнаровічыха. Гаварыла нібы да сябе, але так, каб пачуў і дамініканец. — Відаць, дрэнна яго пан Талочка прасіў.

— Ксёндз прыар нечакана занядужаў, — апраўдваўся Талочка. — А іншых братоў у кляштары не аказалася. Таму воля была ксяндза прыара, каб паехаў брат Антоні.

Брат Антоні стаяў, апусціўшы галаву ўніз, і збянтэжана ўсміхаўся. У левай руцэ ён трымаў маленькі куфэрачак, у якім, здагадаўся Сыракомля, знаходзіліся кадзіла і свянцоная вада. Правая ж была сціснута ў кулак.

Адчуўшы стан дамініканца, Сыракомля падышоў да яго і спагадліва павітаўся:

— Добры дзень. Нязручна так ехаць, разумею. Але брычкі ў маёнтку сапраўды не было. Я таксама на сваёй каламажцы прыехаў… Прашу пазвалення прадставіцца: Кандратовіч я, а падпісваюся, паводле герба свайго, Сыракомля.

Твар дамініканца пасвятлеў:

— Якое шчасце! Я даўно марыў вас пабачыць. Параіцца з вамі. Дзеля вас і сюды згадзіўся паехаць, пакору прыняў. Брат Антоыі я. Антоні Гаяабурда.

Усе стоўпіліся вакол паэта і дамініканца. Прыслухоўваліся да іх размовы, як да тэатральнага дыялога. Сыракомля ніколі не любіў быць у цэнтры ўвагі, на людзях губляўся. Таму папрасіў:

— Давайце пойдзем хутчэй, а? Часу ў нас мала. Мы з брацішкам паспяшаемся наперадзе. Пакажам панству дарогу…

І яны, не змаўляючыся, адарваліся ад рэшты. Адзін высокі, мажны, другі ніжэй сярэдняга росту, шчуплы. І тым не менш крокі іх былі роўныя, шырокія.

— Вымаўленне брата Антонія крыху выдае не тутэйшае паходжанне. Не літоўскае.

— З Беларусі я родам. З Магілёўскай губерні.

— І пацеры па-русінску, кажуць, адпраўляеце?

Дамініканец запаланеў, як маладая паненка:

— Асуджаеце?

— Не, чаму ж. Русінская мова такая ж людская, як і кожная іншая. Я не раз гэта ў варшаўскіх газетах сцвярджаў. Мова старажытная і гожая. Уся бяда ў тым, што шляхта ад яе адраклася. Ну, не ўся, вядома, і не цалкам: з мужыкамі без перакладчыкаў размаўляюць. Але з-за гэтай шляхецкай здрады мова застыла ў сваім развіцці. Яе трэба ажыўляць,

— А што б сказаў славуты польскі паэт, калі б даведаўся, што нехта на гэту беларусінскую мову перакладае святое пісанне?

Сыракомля ўважліва глянуў на дамініканца:

— Хто? Вы?

— Але ж вы не адказалі на маё пытанне.

— Найперш пераклад павінен быць добры. Мала добры — выдатны. Каб не зганьбіць саму задуму, саму ідэю.

— Асмелюся прыгадаць, што Скарыніч з Полацка надрукаваў свае пераклады Бібліі больш трохсот год назад! І нічога: разышліся, пайшлі ў народ.

— То была кніжная русінская мова. А яна тады панавала ў княстве. Цяпер жа патрэбны пераклад на жывую гаворку. Яна ж не адна. Іначай гавораць на маёй роднай Случчыне, іначай — тут, іначай, пэўна, — каля вашага Магілёва. Якая з гэтых гаворак пераможа і ці пераможа наогул — пакуль што мы не ведаем.

— Аднак жа…

— Няхай фратэр Антоні не падумае, што я супраць. Нехта ж павінен пачынаць. Я только выказваю сумненні. А без сумненняў няма ісціны, — Сыракомля аглянуўся: усе астатнія ішлі на прыстойнай адлегласці. — Цікава было б, аднак, паглядзець сам пераклад. Шкада, што ў мяне няма часу заехаць у ваш Астравец, пачытаць пералажэнне.

— Яно ў мяне тут, — зноў спаланеў дамініканец, — у куфэрачку. Я палічыў бы за шчасце, калі б мог прачытаць хоць кавалачак. Характар пісьма ў мяне неразборлівы. Баюся, што цяжка будзе зразумець.

— Не бойся, міленькі, — Сыракомля не заўважыў, як перайшоў на «ты». Брат Антоні ўсё больш і больш яму падабаўся: адкрыты вясковы твар, разумныя вочы. — Нічога не трэба баяцца!

— А яшчэ я баяўся, — Галабурда адказваў шчырасцю на шчырасць, — што вядомы аўтар наогул не стане са мной гаварыць. Ксёндз прыар сказаў мне, што паэта Сыракомлю газеты абвінавачваюць у непавазе да самога папы, самога бога. То што значыць нейкая невядомая, не патрэбная нікому духоўная асоба?!

— Няўжо тая познанская гісторыя дайшла і да Астраўца? — здзівіўся Сыракомля. — Ды яшчэ перабольшаная… Не, міленькі мой, я не скептык, не бязбожнік. Лічу, што без бога ў чалавечым сэрцы будзе холадна і адзінока. Але пад богам разумею я не тое, што патрабуюць пастыры. Калісьці, можа, бог заменіцца ў сэрцах чалавекам, сумленнем…

— Калі ж?

— Калі, сэрданька, на змену пастырам прыйдуць настаўнікі. Але доўга яшчэ трэба чакаць, ой доўга… А пакуль з’явяцца сапраўдныя настаўнікі, асобы духоўнага стану таксама могуць, не, могуць — гэта слаба сказана: абавязаны памагаць людзям, паказваць ім, дзе дабро, а дзе зло. У кожным з нас унутры сядзіць і анёл і д’ябал… Каб жа сядзелі — ваююць. змагаюцца! Дык вось тут я бачу падобнасць паміж паэтам і пастарам: абодва павінны вучыць чалавека, як перамагаць самога сябе. Усё іншае не мае ніякага сэнсу. Я гэта ведаю з уласнага вопыту.

Галабурда схапіў Сыракомлю за рукі: у рэшце рэшт векам яны былі роўныя.

— Прашу дазволу паціснуць вашу правіцу. Адзінакава мы думаем, адзінакава сумняваемся… Доўга па начах усё разважаю над нашым быццём. Ці жыццё заўсёды суправаджае смерць? Чаму пчале наканавана жыць адзін год, чалавеку — восемдзесят, а чарапасе — сто пяцьдзесят і нашто ёй столькі? Ці маюць пачатак і канец прастора і час? І што такое чалавек — самае загадкавае стварэнне свету? Часам аж валасы дыбам устаюць, калі задумаюся над праклятымі пытаннямі. Зайздрошчу тады братам, якія прабываюць у сляпой веры і таму — Шчаслівыя ў няведанні.

Сыракомля яшчэ раз уважліва прыгледзеўся да спадарожніка: апрача адзення і шкаплера на грудзях — нічога духоўнага.

— То што ж тады цябе, міленькі, прымусіла ісці ў кляштар? Пайшоў бы ў філосафы, у літаратары, у настаўнікі. Не ведаў бы, што такое ўнутраны разлад, — паэт глуха раскашляўся.

— Лёс прымусіў, дакладней, жыццё. — Галабурда ўсё яшчэ не ведаў, як яму лепей звяртацца да Сыракомлі. — Перад вамі — другі Хадыка. Калі я прачытаў вашу паэму, адразу падумаў, што Хадыка нібы з мяне спісаны. Толькі я, — Галабурдзе вельмі жадалася аблягчыць сваю душу, — узняў сякеру не на аднаго чалавека, а на двух. І пакуту адбываю не ў лесе, а ў кляштары, дзе другі раз на свет нарадзіўся, пад другім імем…

— Цішэй, сэрданька: нас даганяюць… Потым пагаворым.

Яны ўжо знаходзіліся на гасцінцы, на ўзгорку, адкуль далёка было відаць на захад і поўнач. На гэты раз крыж здаваўся не белы, а чорны: сонца свяціла ўжо ззаду, і на пясок гасцінца лёг цень, падобны да распасцёртага чалавека. Знізу, ад мосціка на рачулцы, уверх падымалася брычка.

«Ці не свецкі леў ужо прыбыў? — у грудзях Сыракомлі зварухнулася трывога. — Але не, ён не павінен ехаць адзін. Па яго паслалі брычку з фурманам. Нехта іншы. Мала хто па дарозе можа праязджаць…»