Sisterdark / Сястра-Цемра

– - Тая!
– - крычала мама, торгаючы дзвярную ручку.
– - Тая!

"Курва", прашыпела я. А потым сказала голас:

– - Ну зараз, зараз!

Я адматала туалетнай паперы, прыцснула яе да парэза трымала, пакуль крывацёк не суняся.

***

Незабаве гэта ненармальная зма прынесла яшчэ адну благую навну. Гсторыка нашага, Альгерда Алегавча, звольнл са школы. Падстава была мзэрная цалкам надуманая. Напярэдадн змовых вакацый да нас наведалася камся РАНО з праверкам, па сёй школе ладзл паказальныя адкрытыя рок. Правяральшчык завтал да нас на рок гсторы -- чатыры "бугры" з РАНО дырэктарка. Гсторык паказва прэзентацыю пра балахоца. Нчога, абсалютна нчога крамольнага там не было, проста гстарычныя факты архныя фотаздымк. Правяральшчык адрэагавал дзна. На працягу рока яны заховал грабавое мачанне сядзел, вылупшы вочы напружана выпрасташыся, быццам мел цвк у дупе. Што тычыцца дырэктарк, то на яе азызлай фзяном адлюстравался ледзь не се колеры вясёлк -- спачатку яна збялела, потым папунсавела, нарэшце ззелянела. Кал празвне званок, правяральшчык разам падхаплся ланцужком рушыл да выхаду. Апошн з павяральшчыка, лысаваты дзядзька пнжаку са скураной тэчкай у руках, затрымася сказа холадана:

– - Вы б яшчэ пра Бандэру м расказал, таварыш Намыснк!

Намыснк -- гэта прозвшча гсторыка. На наступны дзень мы даведался, што яго звальняюць. Для мяне гэта было сапрадным шокам. Як жа так, галонае -- завошта? Што такога ён учын? Хба ёсць дзве гсторы, "правльная" "няправльная", пра чырвонаармейца расказваць можна, а пра балахоца -- нельга?..

Тады я зрабла тое, чаго менш за сё ад сябе чакала. Я выдрала аркуш са сшытка напсала калектыны зварот да дырэктарк з просьбай настанка не звальняць. Я спяшалася, атрымалася трох бязладна, затое ад шчырага сэрца. Потым я абышла клас прымусла кожнага паставць свой подпс пад зваротам. Усе падпсвался не гудзел. Магчыма, тут спрацава таксама эфект нечаканасц -- я нкол яшчэ не праяляла такой нцыятынасц. Пасля мы см класам рушыл дырэктарск кабнет. Трэба сказаць, што клас наш бы зусм не дружны, мае адносны з аднакласнкам был, мякка кажучы, недэальныя. Але цяпер я ммавол зяла на сябе ролю лдара, за мной, як за лдарам, пайшл.

Усе разам мы вайшл кабнет, я паклала зварот на стол дырэктарк. Яна не разгублася. Узяшы аркуш, яна прабегла яго вачыма. Потым зрнула на нас пазверх акуляра прамовла ледзяным голасам:

– - Так. Хто вас галоны? Завадатар хто? Няхай застанецца. Астатня -- з кабнета!

Наш рэвалюцыйны настрой адразу ж згас. Аднакласнк мочк, адзн за адным выслзнул калдор. Я засталася. Цмка таксама. А яшчэ Стаск з Толкам. Напэна, гутарыць сам-насам з дырэктаркай нкому з х не карцела, але Цмка застася, таму што засталася я, а Стась Толк -- таму што застася Цмка. Яны сётк сябравал. Дырэктарка запсала нашы прозвшчы абвясцла, што се мы атрымлваем "неуд' па паводзнах. Апроч таго, наша класная кранца, Барбара Казмрана, атрымае вымову дэпрэмраванне за нездавальняючую выхавачую работу. Альгерда Алегавча а яна нават не згадала, але так было зразумела, што статус ягоны не змянся. Звольнены ён, кропка.

Ад дырэктарк мы выйшл, як мехам прыбтыя.

– - Н-да. Усх адымела, *лядзюга старая, -- прагавары Толк плюну пад дзверы дырэктарскага кабнета.

А Стась дада, збянтэжана смхаючыся:

– - Я чу, што нас тут дыктатура. Не веры...

Я нчога не сказала, бо мяне душыл слёзы. Данютка мяне так не прынжал. Яшчэ хлопца уцягнула гэту справу. Барбара Казмрана пацярпела з-за мяне. Дэпрэмраванне -- гэта сур'ёзна, я ведала, што значыць сядзець без грошай. Кал б Цемра ва мне прачнулася, у школе павылятал бы се вокны абвался дах, а дырэктарку размазала б, як жабу па каляне. Але Цемра цхамрна спала, таму што Цмка бы побач. Ён абдыма мяне за плечы гавары словы суцяшэння.

– - Тая, Тая, -- патара ён.
– - Хба ты чакала чагосьц ншага? Тут засёды так. Яны нас не слухаюць не чуюць. Але мы, прынамс, паспрабавал. Гэта таксама важна.

Паступова я супаколася. Цмка ме не тольк пагасць маю злосць, але таймаваць Цемру ва мне.

17. Пачвара

Гсторык жы у Старым Овельску разам з мац-пенсянеркай, Вольгай Уладзмранай. Ён бы самотнкам, не ме н жонк, н дзяцей, усяго сябе прысвяцшы школе вучням. Я не яляла, як ён будзе жыць цяпер, страцшы працу, якая складала сэнс яго жыцця. У мяне мльганула была думка наведацца да яго см класам, каб падтрымаць, але я адмовлася ад гэтай дэ. Мае аднакласнчк злякался нагадзл штаны, ледзь тольк дырэктарка на х гыркнула, займацца агтацыяй прапагандай у мяне больш не было някага жадання. Ну х к чорту!.. Я купла кветкавай крамцы тры пунсовыя ружы, аддашы за х апошня грошы, з гэтым букетам пайшла да настанка.

Ён вельм зрадавася, кал я прыйшла, Вольга Уладзмрана таксама. Яна хуценька паставла кветк ваду, прыгатавала духмянай гарбаты з сушаным лсцкам чорнай парэчк прынесла з кухн хатня булачк з рызынкам. Потым мы з Альгердам Алегавчам сядзел ягоным пако за часопсным столкам, накрытым для вячэры, пл чай з булачкам гаманл. Дома настанка я была першыню. Першае, што кдалася вочы ягоным пако, был кнг. Процьма кнг -- у шафах, на стэлажах, на этажэрцы. На сценах пакоя всел каляровыя рэпрадукцы гравюр: мапа ВКЛ, партрэт князя Втата каралескай кароне мядзведжай шкуры, накнутай на плечы замест манты, а таксама карыкатура 18-га стагоддзя на падзел Рэчы Паспалтай -- Кацярына раздзрае на кавалк мапу дзяржавы, а побач стаць Стансла Агуст, схапшыся за галаву. На псьмовым стале, заваленым паперам, побач з камп'ютарам стая у рамцы чарнльны партрэт Калноскага з атографам мастака: "Шанонаму спадару Намыснку. Алесь Пушкн".

Настрой у настанка бы бадзёры.

– - Ну што ж, магчыма, так нават лепш, -- гавары ён, сёрбаючы гарбату.
– - Цяпер, прынамс, я змагу понасцю засяродзца на сваёй кнжцы.

– - А вы жо шмат раздзела напсал?
– - пацкавлася я.

Гсторык пахта галавой.

– - Расчарую вас, Таса, кнг як такой яшчэ няма. Проста чарнавыя накды, замалёк, якя яшчэ шматкроць будуць выпраляцца. Тым не менш, матэрыяла ужо назбрана на цэлы фалянт! Вы памятаеце тую ананмную нататку "Овельскай прадзе", пра Кунцэвча-забойцу? Мне пашчасцла адшукаць атара, прычым зусм побач, у мястэчку Упрэвчы. Яго спраднае мя Юрый Нязубак, ён займае пасаду галонага рэдактара тамтэйшай газеты "Упрэвцкая нва". Чалавек ён ужо не малады мае нука, аднак сыходзць на пенсю не спяшаецца. Жыццё яго было давол бурлвае, у свой час ён аб'еха увесь Савецк Саюз, працава карэспандэнтам на Курылах, ва збекстане, у дзевяностыя раб рэпатажы з "гарачых кропак", але дзесяць год таму вярнуся ва прэвчы, адкуль ён родам, з таго часу нязменна значальвае рэдакцыю газеты. Наймлейшы чалавек. Ён з задавальненем пагадзся пагутарыць са мною, нават запрас мяне на кубачак гарбаты. Я паказа яму нумар "Овельскай прады" за 1979 год. Сваю нататку ён пазна. "А, як жа, як жа, -- сказа ён, смеючыся, -- маё першае практыкаванне белетрыстыцы! Ведаеце, у Овельск мяне накравал па размеркаванн пасля вучобы. Я сам паляшук, але я пяць год вучыся Маскве прыахвоцся там да сталчнага ладу жыцця. Пасля сталцы мястэчка здавалася мне страшнай глухменню, я знемага ад нуды, у Овельску нчога не адбывалася, а мне хацелася чагосьц вострага, сенсацыйнага. тады я пача корпацца архвах, шукаць матэрыялы. , як бачыце, тоё-сёе знайшо"... Аднак, Таса, я жо вас, напэна, стам свам аповедам?

– - Альгерд Алегавч, кал ласка, расказвайце!
– - прамовла я з мпэтам.
– - Мне, прада, вельм цкава. Ён сказа вам, дзе знайшо звестк пра забойства?

Настанк усмхнуся.

– - Для мяне гэта таксама было момантам сцны. У бблятэцы. Так, спадар Нязубак сцвярджа, што знайшо матэрыялы нашай местачковай бблятэцы мя Алазы Пашкевч. Гэтак званыя "Справаздачы Строгава". Канстанцн Строга бы прыватным дэтэктывам у дарэвалюцыйным Пецярбурзе. Яго наня спадар Естафй Авельчанка, пецярбурск нжынер-чыгуначнк, з нагоды загадкавага знкнення свайго малодшага брата, Аляксея Авельчанк. Знклы Аляксей вывуча флалогю ва нверстэце ме дзвосную здольнасць да мо, казал, што ён мог перакладаць нават са старажытнававлонскай. Незадога да знкнення Аляксей атрыма запрашэнне на Овельшчыну ад тамтэйшага памешчыка Славамра Кунцэвча, якому трэба было зрабць пераклад сярэднявечнага манускрыпта, напсанага на нейкм рэдкм арабскм дыялекце. З Овельска Аляксей ужо не вярнуся. Афцыйную версю мы ведаем -- ён нбыта закахася жонку гаспадара, прыгажуню Ядвсю, разам з ёй уцёк, меркавана, у Венгрыю. Такую версю пацвердз павятовы следчы. Аднак спадара Естафя гэта не здаволла. Ён, вдавочна, добра веда свайго малодшага брата не веры, што той здольны спакусць чужую жонку збегчы з ёю невядомым крунку. Спадар Естафй вырашы правесц ласнае расследванне наня прыватнага сышчыка, Канстанцна Строгава. Спадар Строга спачатку наведася на Овельшчыну апыта сведак, потым здзейсн падарожжа Францыю, знайшо там пана Кунцэвча выдра у яго паказанн. Дэтэкты Строга раскры гэтую справу. Яго справаздачы стотна розняцца ад верс павятовага следчага. Там сапрады размова йдзе пра забойства, жудаснае забойства. Сышчык адправ свае справаздачы спадару Естафю той, азнаёмшыся з матэрыялам расследвання, зня з х копю, якую пакну у сябе, а арыгнал адда у вышукную палцыю Пецярбурга, адкуль справаздачы был перанакраваны Овельск. На гэтым усё скончылася, па аб'ектыных прычынах. Кал спадар Строга вё сваё расследванне, ужо поным ходам шла Першая сусветная. Што было потым, усе мы ведаем. Рэвалюцыя, новая лада, грамадзянская вайна. Ясная рэч, справай Кунцэвча ужо нхто не займася. Аднак справаздачы заставался Овельску. Спачатку, меркавана, яны заховался архвах НКУС, потым патрапл бблятэку.

– - Вы х бачыл? Тыя справаздачы?
– - спытала я, хвалюючыся.

– - Ведаеце, Таса, са справаздачам выйшла невялкая загвоздка, -- сказа гсторык.
– - Кал спадар Нязубак паведам мне пра бблятэку, я бы проста ашаломлены. "Гэта немагчыма, -- сказа я.
– - Я, гсторык, ужо не першы год працую архве бблятэк, я гатовы паклясцся чым загодна, што някх справаздач там няма!" Той пацсну плячыма: "Ну, у семдзесят дзявятым яны там дакладна был. Канечне, за гэты час магло адбыцца што загодна. Дакументы магл быць страчаны, прададзены ц нават скрадзены. Такое здараецца, нажаль". Кал мы развтвался, спадар Нязубак сказа адну цкавую рэч. "Ведаеце, спадар Намыснк, вы не першы, хто пытаецца пра тыя справаздачы. Да мяне жо звяртался, у тым жа семдзесят дзявятым, кал выйша нумар газеты з маёй нататкай. Тады да нас у рэдакцыю наведалася адна пекная паненка. Ах, якая! Сапрадная ундзна, Ларэляй. Хаця той момант яна больш нагадвала раз'юшаную паляшуцкцю ведзьму. Яна шпурнула газецну мне на стол задала тое ж пытанне, што вы -- адкуль? Адкуль звестк пра забойства? Яна была такой лютасц, што я трох асалапе. Ншто сабе, падума я, няжо мая нататка закранула чыйсьц гонар, мяне чакае грандыёзны скандал? Абышлося, аднак, без скандала. Я шчыра сказа, што першакрынца бблятэцы. Справаздачы Строгава. Адказ паненку здавол, яна пайшла. Больш я яе не бачы. дзе яна цяпер, гэтая Ларэляй? Пэна, таксама жо пенсянерка, як я. Эх, жыццё, жыццё!.."

– - Значыць, справаздачы да вас так не патрапл, -- сказала я расчаравана.

– - Чакайце, Таса, чакайце, я яшчэ не скончы свой аповед! Вярнушыся Овельск, я адразу ж наведася да былой дырэктарк бблятэк, якая жо на пенс. Яна пацвердзла -- справаздачы Строгава страчаны, прычым вельм дано. х узя нейк нядбайны чытач згуб. Тут ужо канцо не знойдзеш. Але я не адступся. Я веда, што снуе яшчэ адзн асобнк. Копя, якая засталася у спадара Авельчанк. Я пача капаць у гэтым крунку... Вось што я вам скажу, Таса: нтэрнэт -- проста дзвоснае вынаходства! Дзякуючы Сецву я выйша на нашчадка Естафя Авельчанк. Пасля рэвалюцы ён разам з сям'ёй эмграва у Канаду, яго нашчадк жывуць там. Яны памятаюць свае каран, хаця па-руску жо нхто з х не размаляе. Тольк ангельская французкая. На шчасце, я валодаю ангельскай, мы здолел паразумецца. Мне пашанцавала. Стэфан Авельчанка, пранук Естафя, пастався да мяне вельм добразычлва. Даведашыся, што я пшу кнгу, ён уласнаручна адсканрава справаздачы дасла х мне па электроннай пошце.

– - вы х прачытал!
– - усклкнула я захапленн.
– - Дык што там? Што?

Гсторык пацёр пальцам пераноссе, быццам у збянтэжанасц.

– - Як вам сказаць, Таса. Сведчанн вдавочнка давол цкавыя, а вось што тычыцца паказання пана Кунцэвча... Гэта, так бы мовць, трызненне вар'ята. Падчас размовы са Строгавым пан Кунцэвч бы цяжка хворы, фактычна ён ужо кана. Мяркую, што не тольк яго цела, але розум был разбураны хваробай, ён ужо не адрознва мрою ад рэчаснасц. Зрэшты, ён сам адчува наблжэнне смерц. "Я маю патрэбу споведз, спадар Строга. У папо я не веру, таму, з вашага дазволу, буду спавядацца вам". Гэта словы пана Кунцэвча, зафксаваныя справаздачы.