Sisterdark / Сястра-Цемра

Мужчына крану яе за руку прамов напаголасу:

– - Ну, як табе аперэта? Канчэрта гроса. Я ж каза, што будзе аншлаг.

Жанчына хутка зрнула на 'бацюшку', як засяроджана крап вадою натоп, спытала, таксама напаголасу:

– - Ён жа не мае блаславення на адчытку, ц не так?

– - Ён наогул не святар. Але якая рознца?
– - мужчына пацсну плячыма.
– - Народу спадабалася, а гэта галонае. Бачыш, як яны рэагуюць?

Жанчына зябка сцепанулася, нбы адчушы потых холаду, прагаварыла:

– - Пойдзем адгэтуль, Вктар.

Яна рэзка равярнулася ледзь не бегма выйшла з царквы. Чалавек, якога яна назвала Вктарам, рушы следам.

Удвах яны крочыл цераз брукаваную плошчу, зацярушаную снегам. Пасля навагоднх свята усё яшчэ трымался маразы, нават врлвая Овелька схаплася лёдам, што задаралася нячаста. На мправзаваную козанку высыпала местачковая дзятва, паверхня замёрзлай рак была раскрэслена слядам ад канько саначак. Усё гэта: рака пад льдом, старажытны горад, засыпаны снегам, шэрае змовае неба - нагадвала пейзаж з карцны Брэйгеля, здавалася, што далечын, на стромкм беразе Овельк, вось-вось з'явяцца фгуры палянчых, чорныя на тле белага снегу.

– - Цябе з царквы засёды выкдвала, Альжбета. З дзяцнства памятаю, - прагавары Вктар.
– - На малебнах ты магла пратрымацца не больш за пяць хвлн, а потым на цябе ледзь не трасца нападала, ты вылятала з храма куляй. Я жо тады веда, што ты апантаная.

Яна хмыкнула.

– - Не перабольшвай. Мяне проста раздражняла гэта царконае баб'ё з стэрыкай у вачах. Ад х я бегла.

Яны памачал.

– - Здзлены, што нас на Овельшчыне стольк шаленца?
– спытала Альжбета, маючы на вазе 'апантаных', якя, магчыма, усё яшчэ курчылся на падлозе царквы.

Ён пахта галавой.

– - Нкольк. Беларусы - народ з вельм цёмнай аурай. Прычым х цемра схавана глыбока сярэдзне, неспрактыкаваным вокам не гледзеш. Я жы у Герман, у Расее, мне ёсць з чым парановаць. Душа тутэйшага -- як цх ставок з гнлаватай вадой, увесь зарослы багавннем, нхто не ведае, якя пачвары ходзяць у глыбн каля глухога дна.

Альжбета не адказала, пэна не маючы чым запярэчыць.

– - Увогуле назраць за м цкава, -- працягва Вктар.
– - Яны як дзец. м патрэбна зусм няшмат, каб адчуць сябе шчаслвым. Прывёз я м зорак эстрады - яны цешацца. Экзарцыста вось выдабы, на ласным ато з-пад Смаленска транспартава. Зно цешацца. Потым зладжу м Дажынк, прывязу мошчы якога-небудзь святога, яны таксама будуць цешыцца. мяне добрым словам памнаць. Глядз, года не прайшло, а я жо зрабся прызнаным лдарам. Здабы, так бы мовць, любо прыхльнасць простага народа.

– - Аднак апазцыя жо намецлася, -- заважыла Альжбета.

Вктар не стрыма смеху.

– - Дасцпна, Альжбета! Ну ты ведаеш, якая там апазцыя. Некальк гэтак званых 'свядомых' -- местачковая нтэлгенцыя, супрацонк дзяржустано. Жалю вартыя. Яны заторкнулся, кал м проста прыгразл дэпрэмраваннем. З вернкам было складаней. У гэтых людзей усётк маецца паняцце сакральнага... Я выяв завадатара. Святар х падбухторва, нават не з нашага прыходу, з Крушн. Блюзнерства, каза, не дапусцце апаганьвання святын! Я пагутары, з км трэба. Цяпер гэты святар служыць у ншым прыходзе, за сто кламетра адсюль. А вернка я супако, сказашы м, што крыж той ставл амерыканскя мармоны. Няправльны, карацей кажучы, крыж, басурманск, так звалць не грэх.

– - Ты зраб глупства, -- прагаварыла Альжбета.

Вктар зрну на яе, прыжмурышыся.

– - Чаму 'глупства'? Гэта тычыцца нашай сям'. Ты ж сама калсьц забрала тыя справаздачы, каб усялякя газетчык не цягнул свае брудныя рук да нашай сямейнай трагеды. Твае словы, Альжбета.

Яна сказала з запалам:

– - Анягож, братка! Трагедыя. не з Яромк гэта пачалося. Бог адвярнуся ад нас яшчэ тады, пры генерал-губернатары. Помнш гэтую гсторыю? Крушнявецкя прадавал фамльнае золата, каб купць зброю для пастанца, а стары Кунцэвч карагодзся з Мураёвым-Вешальнкам, каньяк яму паднос. А Пархомка Ляпец, прапойца тутэйшы, дапамага. Пастанца веша на шыбенцы. Свам рукам, тут, яры. Грошай Пархомку захацелася, зямельк. што, дапамагло яму мураёскае золатка?

– - А хба не?
– адказа Вктар, усмхнушыся.
– Глядз - Крушнявецкя згнул, Кунцэвчы згнул, а Ляпцы сё квтнеюць.

У яе вырвася горк смяшок.

– - Ншто сабе квтнеюць! Баран Божа ад такога 'шчасця'. Жы Яромка, ды памёр, застался яго тры сыны - Гарылка, Палушка ды Ляксейка. Гарылка, старэйшаньк, аж з дзяцнства мары, што вось пасталее пойдзе свет шчасця шукаць. Так сталася. Як стукнула яму васемнаццаць гадко, пакла ён у торбачку лусту хлеба ды шмат сала, перажагнася Амерыку пайшо. Пешшу. Больш яго не бачыл.

– - Хто ж яго ведае, можа, дайшо. Па вадзе, ак посуху, -- пракаментава Вктар.

– - Палушка, малодшы Яромка сынок, увшны бы хлопец ды зухаваты. Таксама люб крыжы валць. Як прыйшл на Овельшчыну чырвоныя камсары, ён адразу бальшавк запсася. разам з сябрукам, таксама новаспечаным бальшавкам, пайшо ваяваць з папоскм цемрашальствам. За адзн дзень паскдвал яны крыжы спачатку з Прэабражэнскай царквы, потым з касцёла. Пасля пайшл яны да Фроськ-самагоншчыцы, наплся хламну дый рушыл на Овельскя моглк, працягваць барацьбу з папошчынай. шл маладзёны напрост цераз моглк грамл надмаглл, на якх мелся крыжы ц выявы крыжо. На славу папрацавал, не засталося тады Овельску нводнага крыжа.

– - Энергчны бы юнак. Як ёсць, так ёсць, -- сказа Вктар.

– - А як прыйшл акупанты, Палушка адразу ж з камунста у палца перакнуся. Хутка сцям, хто тут галоны... Ты ж ведаеш, у Овельску калсьц шмат габрэя жыло, снагога стаяла. Падчас акупацы нводнага не засталося. У адзн дзень вывел х усх на гасцнец ды пагнал пад канвоем невядома куды. Палушка там бы, разам з гестапацам па хатах хадз, габрэя вышуква. Да перамог Палушка не дажы -- аднойчы ранцой знайшл яго каляне, з дзркай у галаве. Кажуць, што яго расстралял партызаны, але хутчэй за сё, забл свае ж, тутэйшыя. А вось сям'ю яго не кранул. Нават пасля перамог. Так, дапытвал, канечне, але Лёдзя, жонка яго, казала, што пра дзеянн мужа яна нчога не ведала, н сном, н духам. тутэйшыя за яе заступлся. Пацвердзл, што не ведала яна нчога, дый наогул яны з Палушкам як жонка з мужам ужо дано не жыл. Палушка, кал акупанты прыйшл, да адной немк на кватэру сышо, з ёй бы увесь час, а дома не паказвася. ад х адчаплся. Пацягал трох па судах ды адчаплся. Нездарма Лёдзя штодня чытала ахоную малтву з 'ксёнжк'. Вельм адмысловая была малтва, моцная неймаверна, ды вось тольк не да Бога... А 'ксёнжка' тая м ад нябожчыка Яромк засталася, а Яромку - ад пана Кунцэвча, а яму - ад Нчыпара, Начальнка Апраметнай.

– - Хтрая 'ксёнжка', гэта факт, -- пагадзся Вктар.
– - 'малтвы' ёй надзвычай моцныя, таксама факт.

– - Ляксейка, сярэдн Яромка сын, самы талковы аказася. Кал прыйшл бальшавк, ён у чырвонаармейцы запсася, потым паеха у Маскву, вывучыся там навукам пайшо працаваць на Лубянку. Даслужыся да афцэра НКУС, а пасля вайны зрабся важным начальнкам. Тольк дзеля гэтага яму прыйшлося прозвшча змянць зладзць новыя дакументы, бо Палушка, брат ягоны, супрацонча з гестапа. Так Ляксейка Ляпец ста спачатку Ляпцовым, а потым Хлябцовым. Змяншы прозвшча, ён быццам адвё ад сябе праклён. Усе Ляпцы, што пасля Палушк был, мклва выраджался. Мужык не дажывал да сарака гадо, спвался, адзн у пятлю залез, друг скончы свае дн вар'ятн. А Хлябцо жы дога шчаслва, гора не веда. нашчадк яго далёка пайшл.

– - А ты апошняя з Ляпцо засталася, -- прамов Вктар.

– - Я б жадала, каб на мне сё скончылася. Але ж семя Яромкава не звялося. Вы Ляпцы да мозгу касцей, хоць хаваецеся пад выдуманым прозвшчам.

Яны дайшл да краю плошчы, дзе каля ходнка было прыпаркавана прыватнае ато спадара мэра - беласнежная нфнц з танраваным вокнам. Вктар узяся бы за дзвярную ручку, але раптам, быццам успомншы штосьц, замарудз.

– - Дык што, Альжбета? Не надумалася?
– спыта ён.

– - Я сё спадзявалася, што ты раздумаешся...